Tomaten en kruisbestuiving

Nou ja zeg, nu heb ik toch al 25 jaar een moestuin met kas, met tomaten, en nu lees ik afgelopen week dat een tomaat niet kruist omdat ze een ‘gesloten bloem’ heeft.

Lekker vlot, nog nooit over nagedacht. En geloof ik het dan zomaar, door een stukje tekst van 1 persoon? Nou, natuurlijk ook niet gelijk, dus nog wel gegoogeld en in andere boeken gekeken, en eens naar de bloempjes in de kas gekeken.

Voor wie het allemaal nog abacadabra is, eerst even een foto van een peperbloem:

 

Paprika’s en pepers (behorend tot dezelfde plant Capsicum) hebben duidelijk een open bloem. Je ziet de meeldraden en de stamper. Het stuifmeel hoeft slechts een paar millimeter te reizen om op de stamper te landen en dan is de bloem bevrucht en kan het vruchtbeginsel uitgroeien tot een paprika of peper. Zo heb ik het tenminste altijd gelezen/begrepen/ervaren. Door een tikje tegen de plant, of wat wind is die korte afstand al overbrugd. Maar een hommel of bij of andere bestuiver kan er ook wel heel goed bij en kan dus het stuifmeel verplaatsen en deze bloem, of een andere (kruisbestuiving) bevruchten.

Op internet vond ik dit tekeningetje dat dat duidelijk maakt:

Ja, dat klopt zo wel in mijn ervaring.

Maar dan de tomaat, die blijkt dus een gesloten bloem te hebben, zegt men. Een bestuiver kan niet bij het stuifmeel en dus niet (kruis)bestuiven. En op dezelfde webpagina vond ik dit tekeningetje van de tomatenbloem:

 

Oftewel, de stamper zit binnenin de tomatenbloem, en het stuifmeel ook, opgesloten en bijna tegen elkaar aan.

En dat herken ik inderdaad ook wel een beetje:

 

En ik heb ook in de afgelopen jaren wel eens gedacht dat een tomatenbloem een bijzondere bloem is en dat een hommel er lastig bij kan. En ik dacht dan ook dat dat de reden is dat insecten niet graag tomatenbloemen bezoeken. En dat er weinig lekkers in een tomatenbloem voor ze zit. Zoiets.

Pepers en paprika’s kruisen door hun open bloem veel makkelijker/sneller dan tomaten, dat weet ik. Maar is een tomatenbloem echt altijd helemaal gesloten, kan er geen bij of hommel bij?

Nog een foto uit mijn eigen archiefje van zelfgemaakte foto’s:

 

Ja, wel echt bijna gedraaid en daar kan toch geen insect of penseel bij om te bevruchten, dat moet ze echt zelf en van binnen regelen (door wind of een tikje tegen de plant wordt in de bloem de millimeter afstand afgelegd van stuifmeel naar stamper. Maar als je goed op de foto kijkt zie je links ook nog een tomatenbloempje en dat lijkt wel open te staan. Nog een foto gevonden:

Een echte landingsplaats voor insecten zou ik het niet willen noemen maar dit is een tomatenbloem die toch zeker niet helemaal gesloten is.

En als de meneer of mevrouw van de tekst gelijk heeft zou je geen foto’s van insecten bij/in een tomatenbloem kunnen vinden. Maar het stikt op internet van de foto’s van hommels en bijen en andere insecten die in/aan/op een tomatenbloem zitten of hangen. Deze foto plus onderschrift vond ik op internet:

A bumblebee collects pollen from a blooming tomato plant in a greenhouse of the Fontana Gartenbau GmbH gardening and horticultural company in Manschnow, eastern Germany, on February 20, 2017.
The company works with colonies of bumblebees to pollinate its plants. / AFP PHOTO / dpa / Patrick Pleul / Germany OUT

 

Conclusie? Misschien ligt de waarheid in het midden. Ik denk dat sommige tomatenbloemen zo gesloten zijn dat een bestuiver er niet bij kan, maar ik denk dat elke tros of bijna elke tros wel 1 of meer bloempjes bevat die net genoeg open staan voor een bestuiver om erbij te kunnen.

Het zou in ieder geval verklaren waarom tomaten maar ‘zelden kruisen’, maar dus niet ‘nooit kruisen’. En als bedrijven in kassen hommels uitzetten om voor de bevruchting te zorgen, dan zullen die dat ongetwijfeld hebben onderzocht en daar het nut van inzien.

Toch leuk om te weten en erover na te denken, vind ik zelf. Voor de mensen die dit allemaal geen snars interesseert (want dat kan ik me ook heel goed voorstellen, zeker als je geen tomaten en/of paprika’s en pepers hebt) heb ik op de pagina van Pokon ook nog een blog geschreven, met iets over mijn favoriete eenjarigen van dit jaar, lekker veel foto’s van mooie bloempjes, al dan niet zelfbestuivend, en al dan niet met open of gesloten bloemen 🙂 . Mijn favoriete eenjarigen van 2017.

Tot slot: foto’s van insecten op een tomatenbloem heb ik niet, ik heb wel eens een hommel bij een tomatenbloem gezien maar dat is wel sporadisch. Als ze mogen kiezen (en ze kunnen in onze kas kiezen), dan gaan ze voor de komkommerbloemen, meloenbloemen, peperbloemen, paprikabloemen, basilicumbloemen (ja, die vinden ze misschien nog wel het allerlekkerst), auberginebloemen. Een hommel op een peperbloem:

 

Mocht je dus zaden willen oogsten van je zelfgeteelde tomaten; de kans op kruisbestuiving door insecten bij tomaten lijkt mij echt heel klein, maar dus toch zeker niet onmogelijk.

 

Abonneer
Laat het weten als er
guest

33 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
Liz & Co

Beste Diana,

heel mooi deze weinig of nooit beschreven invalshoek van het bestuiven. Jouw tomatenplanten hebben jou om ze te tikken, die van ons de wind. De bijen mogen er ook enkele. Onze tomatenplanten dragen heel veel vrucht maar zitten ook nog vol bloemen. We gaan de komende weken goed kijken of er bloemen een beetje open staan.

Dankjewel voor je mooie schrijfsels

Hanneke

Interessant! Ik denk ook dat de waarheid ergens in het midden ligt, want ik zie toch wel wat bestuivers vliegen op de tomaten. Ik ga morgen eens kijken hoe open of dicht mijn bloemetjes zijn.

Ik vraag me ook af hoeveel moeite kwekers dan wel niet moeten doen om een ras door kruising te ontwikkelen? Moeten ze dan bloemen open peuren? En zouden die gesloten bloemen bewust ingeteelt zijn om kruisbestuiving te vermijden? Zouden ‘wilde’ tomaatjes nog open bloemen hebben?

Hoe dan ook, ik wist dit niet en ik vond het boeiend om te lezen!

Ann

Zoals je het zegt, om te kruisen moet het kapje er afgeplukt worden wanneer de bloem nog niet ‘rijp’ is, voor ze zichzelf bevrucht heeft. Wellicht vandaar dat hybriden zo duur zijn.
Op YouTube vind je een filmpje van iemand die zelf zijn tomaten kruist.

Ann

Hier zitten minstens zoveel hommels op de tomaten als op de zonnebloemen. Ik ervaar net dat ze tomaten echt interessant vinden ondanks het feit dat er hier heel veel bloemen in de tuin staan.
Ik durf dus niet zomaar zaden houden. Ik scherm de bloemtrossen af en van die trossen hou ik zaadjes bij.
Trouwens, het valt regelmatig voor dat zaden van moestuiniers gekruist zijn. Dus ben ik zeker niet de enige met geïnteresseerde hommels.
Tomaten die dichter bij de wilde tomaten staan (bestomaatjes en sommige oude rassen) hebben trouwens geen gesloten bloem. Die kunnen dus ook door de wind kruisen.

Ann

Wilde tomaten (solanum pimpinellifolium, spontaneum, etc) zouden een uitstekende stamper hebben en zo makkelijker kruisen.
Ik heb ze daarnet eens geïnspecteerd maar mijn lekenoog ziet er niets anders aan.
Ik dek van elk ras een trosje bloemen af voor de zaadoogst. Vaak mislukt het. Ik denk dat het, zelfs in het luchtig zakje van gaas, nog te vochtig of warm is en daardoor de bloem zichzelf niet kan bevruchten.
Ik volgde onlangs een hommel die bloemetje voor bloemetje elke bloem van een bestomaat bezocht. Dan vloog hij even snel over de meloenen en watermeloenen maar had geen interesse en weg was hij. Een duidelijke voorkeur voor de tomaatjes. Gek he, hoe het zo kan verschillen van tuin tot tuin. Maar wel interessant.

Ann

Nog even ter vervollediging, alle rassen die ik van jou heb zijn raszuiver hier in de tuin 🙂

Mario

De hommels helpen met zelfbstuiving door met hun vleugelspieren de bloem te schudden. Hierdoor wordt de opbrengst groter dan bij wind of tikken.

Je kunt zelfs zien of een bloem door een hommel is geschud, hij bijt nl in de bloem.

Annette

Ik herinner mij een interview van een paar jaar geleden voor de radio met een imker die met zijn bijzondere bij/hommel ras naar China ging. Hij ging de Chinese tomaten kwekers leren hoe ze deze bijen in hun kassen kunnen houden voor de bestuiving. hij was daar erg succesvol mee.

Inge

Laatst heb ik ergens gelezen dat hommels, als ze niet in de bloemen kunnen, ook wel aan de zijkant van een bloem gaatjes maken. Misschien is dat hoe ze bij de nectar van gesloten bloemen kunnen komen?

Hier een stukje van Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Hommels#Bestuiving

Daniël

Ik kweek al enkele jaren tomaten in een kast, onder aan afdak en gewoon buiten in open lucht. Ik heb een tiental verschillende rassen.
Indien er al eens een tomaat door kruisbestuiving zou ontstaan zijn dan zal men dat aan die tomaat min of meer duidelijk zien vermoed ik.
Ik neem dan ook steeds zaad van tomaten die volledig voldoen aan de eigenschappen van het specifieke ras. Tot nu nog geen struiken gehad met kruisbestuiving.

Simone

Hallo Diana,
Vandaag heb ik net de eerste Coral queen tomaat geoogst voor mij blijft hij/ zij de favoriet . Ik dacht te weten dat jij die tomaat uit kruising had verkregen dus ik zit nu met de vraag : hoe is die heerlijke tomaat ontstaan ???? Als jij hem niet gekruist hebt ?

Groetjes Simone

Machteld

Ik heb geen opmerking over de kruisbestuiving, wel over het kweken van tomaten in kas. Ik heb een paar keer “gewone” tomaten gekweekt en nu Ceylon tomaten. Zowel de gewone tomaten als de Ceylon waren totaal smakeloos. Kan iemand mij hierover advies geven?

Mario

Hoewel er een aantal wilde tomaten bestaan zijn onze tomaten allemaal afkomarig van 1 wilde soort (pimpinellifolium of ‘pimp’). Deze komt in het wild in Peru en Ecuador voor en levert tomaten zo groot (of klein) als een erwt.

Gek genoeg is de soort voor het eerst heel ergens anders gecultiveerd, nl in Midden Amerika. Dat gebeurde niet door kruisen maar door selectie. Hierdoor werd de tomaat groter, hoewel de kleur geel was. Onze naam komt ook uit dit gebied, van het Nahuatl woord xitomatl.

Pas in Europa is men door gaan selecteren en werd de kleur rood. De tomaat werd toen hier nog niet gegeten, maar was een sierplant.

Dat men de soorten door selecteren heeft gecreeerd heeft een nadeel. Ze zijn gevoelig geworden voor plagen waar de oorspronkelijke soort imuun voor is. Die is nl een stuk giftiger en ook nog eena bestand tegen de meeste (pseudo)schimmels.

Dat is de reden dat men tegenwoordig probeert de commerciele soorten weer te kruisen. Met de ‘pimp’ mag dat niet (volgens vn-verdragen mag dat alleen met toestemming van peru of ecuador) en dus gebruikt men nu andere wilde soorten mn de ‘habrochaites’.

Bij kruisen trek je met een pincet het omhulsel weg zodat men bij de stamper ed kan komen. En dan met een wattenstaafje het stuifmeel aanbrengen. Dit doe je met een aantal bloemen, de rest verwijder je zodat je alleen gekruiste vruchten/zaad hebt.

Dan zo’n 5 generaties selecteren en/of eventueel terugkruisen, zodat je de gewenste eigenschappen overhoudt.

Machteld

Hallo Diana,
Heel hartelijk bedankt voor je info! Het zal kaligebrek zijn waarschijnlijk want daar hebben meer planten las van gehad. Ik ben zo bij met je antwoord!

Machteld

David

Hoi Diana,

De tomaat zoals die er tegenwoordig uit ziet is door kruisen tot stand gekomen, er is onder andere geselecteerd op de mogelijkheid om zichzelf te bestuiven. Bij wilde tomaten (waaruit onze tomaat is ontstaan) is dit niet het geval. Daarbij moet er pollen van de ene plant via bijen overgebracht worden op de stamper van de andere plant. Het voordeel van de mogelijkheid om zichzelf te bestuiven is dat als je zaad wint je (bij een raszuivere plant) weer hetzelfde tomatenras terugkrijgt als je deze zaait én je kan ook bij één plant met bloemen al tomaten krijgen. Je kan het verschil in bloem zien tussen wilde en gecultiveerde tomaten: bij wilde tomaten steekt de stamper een stukje uit de bloem, bij gecultiveerde is dit meestal niet het geval. De stamper zit in de bloem.
Voordat de bloem open gaat laat het pollen al los van de meeldraden. De bloem wordt dus al bestoven voordat deze open gaat. Als je dus tomaten wilt kruisen met een ander ras zul je al ruim voordat de bloem open gaat de meeldraden moeten verwijderen.

De reden dat er toch hommels worden gebruikt bij tomatenkweek is dat door beweging van de hommels (oa de vleugels) het pollen in de bloem loskomt en op de stamper valt. (In kassen waait het niet, dus doen ze het zo). Ipv hommels wordt er ook wel eens een trilapparaatje gebruikt (elektrische tandenborstel doet het prima)

Michel

Voor iedereen die dit prachtige nieuws gemist heeftSolynta maakt aardappel resistent tegen phytophthora
AKKER- & TUINBOUW22 AUG 2017 OM 09:25UUR

Het Nederlandse bedrijf Solynta presenteert woensdag aardappelen met tweevoudige weerstanden tegen phytophthora, waarbij geen gebruik is gemaakt van genetische modificatietechnieken.

Michel

ik weet alleen nog niet of dit ook voor de tomaat positieve gevolgen heeft ( je kunt aardappels gebruiken als onderstam misschien ook niet meer vatbaar?
Diana weet je hier misschien meer van ?,lijkt me super nieuws.
Groet Michel .

Jaap van Zucht

Hallo Diana,

Wat een prachtige foto’s en goede uitleg heb je gegeven! Nu hopen dat meer mensen inzien dat hommels en bijen zó belangrijk zijn.

Groet,
Jaap

Balder

Hoi Diana,

Ik las toevallig voor dit artikel dit artikel in het NRC.

https://www.nrc.nl/nieuws/1991/05/06/hommels-helpen-bij-telen-van-tomaten-6966132-a1078173

Het probleem blijkt te zijn dat er wel stuifmeel, maar geen nectar in tomatenbloemen zit.
Hierdoor zijn ze minder aantrekkelijk dan andere bloemen.
Aan de wind hebben ze genoeg.

Om het artikel kort uit te leggen, ze geven de hommels suikerwater en dan halen ze wel stuifmeel om honing te maken.

Groet Balder

Marc

tomatenbloemen worden bij mij wel degelijk door bijen en wespen bezocht maar op een zonnige dag en dan gaan die bloemen wel open zoals er nog veel gewassen doen.Ik heb wel degelijk verschillende vruchtvormen want ik ze verschillende rassen rode tomaten naast elkaar.Het is dus ook niet zo dat kruisbestuiving pas in het zaad alleen tot uiting komt maar in de ontwikkeling van de bestoven vrucht ook , wat trouwens de essentie is van een vrouwelijke bevruchte cel door de kenmerken van mannelijk materiaal

Meld je aan voor de nieuwsbrief

Naar de reacties