Combinatieteelt

Allereerst: wat is combinatieteelt eigenlijk?

Het is het combineren en dus naast elkaar planten van (moestuin)planten die een goede invloed op elkaar hebben. En het vermijden van combinaties die een slechte invloed op elkaar hebben.

Zo maar wat voorbeelden van een goede of slechte invloed:

  • de gevoeligheid voor ziekten of schimmels
  • het aantrekken of afstoten van plaagdieren
  • elkaar verdringende wortelgestellen
  • planten die schaduw geven
  • soorten die in een bepaalde combinatie een betere of minder lekkere smaak krijgen
  • soorten die een betere of juist minder goede opbrengst geven
  • planten die de grond bedekken en zo de groei van onkruid tegenhouden
  • planten die zorgen dat andere planten meer voeding op kunnen nemen
  • planten die veel bijen en hommels lokken en voor de bevruchting van er naast staande bloeiende groenten kunnen zorgen
  • etc.

En het is bij combinatieteelt dus de kunst om zoveel mogelijke goede combinaties te maken en zoveel mogelijk slechte combinaties te vermijden.

Ik zeg het maar gelijk eerlijk, dit is geen makkelijk onderwerp, het wordt voor mij nog wel een flinke puzzel om deze pagina tot een goed einde te brengen. Dat komt omdat ik persoonlijk vind dat moestuinieren vooral leuk en niet te moeilijk moet zijn. En combinatieteelt is best moeilijk, zeker als je ook nog een vruchtwisseling aan wilt houden, en ook nog zo lang mogelijk wilt zaaien/planten/oogsten: een 5-sterrencryptogram is er niks bij. Combinatieteelt kan heel leuk zijn, zeker als het werkt en je ziet wat een goede invloed bepaalde planten op elkaar hebben.

Maar als je elke goede combinatie wilt volgen en elke slechte combinatie wilt vermijden zul je tegen heel veel beperkingen in het tuinieren zelf aanlopen. Bijvoorbeeld in het kiezen van wat je lekker vindt (wat als worteltjes en uien een heel goede combinatie zijn maar je worteltjes eigenlijk helemaal niet zo lekker vindt?). Maar ook welke planten je qua vorm en kleur mooi bij elkaar in de tuin vindt staan en welke soorten je in welke periode nog kunt zaaien, etc. Ik wil niet min of meer bang worden gemaakt met de melding dat bijvoorbeeld asperges en aardappelen slechte buren zijn. Waarom eigenlijk? En moet ik dan, als het soms niet anders kan en ze toch naast elkaar staan, de hele zomer met argusogen naar de asperges en aardappelen kijken? En waar moet ik dan bang voor zijn? Worden de asperges ziek, hebben de aardappelen minder opbrengst, waar moet ik op letten en wat kan ik verwachten? Ik had trouwens vorig jaar teveel pootaardappelen (of te weinig tuin :-)), en kon het restje pootaardappelen alleen nog kwijt in een hoekje naast de groene asperges. Uiteindelijk groeiden de asperges prima en hadden we ook een goede oogst van mooie en gezonde aardappelen. Dat kan toeval zijn geweest maar misschien zijn het niet perse heel goede buren maar ook niet heel slechte.

En als ik eerlijk ben vind ik het soms ook klinkklare onzin. Als je googelt op combinatieteelt vind je telkens weer ellenlange rijen met soorten van goede buren/combinaties en juist slechte buren/combinaties. Alsof ooit iemand een lijst heeft gemaakt die telkens opnieuw gekopieerd en geplakt wordt. Maar zonder uitleg of verklaring. Het zijn (vaak dezelfde) rijen van schijnbaar verboden en juist verplichte combinaties. En daar ben ik altijd wat allergisch voor, ik wil graag wat leren en het graag goed doen maar tuinieren is geen wetenschap; wat in een tuin in Limburg werkt kan soms in een tuin vlak bij zee juist een heel andere uitkomst geven. En combinatieteelt is een radar in het grotere geheel van tuinieren: rassen, grondbewerking, kwaliteit van zaden, verzorgen van zaailingen, vocht en voeding, klimaat, etc. zijn ook allemaal radars. Het is de reden waarom tuinieren zo leuk is: elk jaar is weer anders, er is zoveel te leren, en er mislukt ook altijd wel wat: het is de kunst om te doen wat je kunt en te genieten van wat lukt :-).

Zomaar een voorbeeld van een combinatieteelt zoals je die in rijtjes op internet kunt vinden is die van aardappelen. Voor deze pagina moet ik natuurlijk flink googelen en mijn neus in de boeken steken. Ik heb even opgezocht wat de slechte buren van aardappelen zijn volgens de veel op elkaar lijkende lijsten: slechte buren zijn tomaten, tijm, courgette, komkommer, kamille, framboos, pompoen, selderij, ui, rozemarijn, munt, zonnebloem, melde en worteltjes. En misschien ben ik er dan ook nog wat vergeten. Maar als ik dat allemaal wil aanhouden, wat kan ik dan nog wel naast aardappelen zetten? Want de moeilijkheid is dat de soorten die je er wel naast kunt planten dan weer andere goede en slechte buren hebben. En ik houd niet altijd een vruchtwisseling aan maar bij aardappelen altijd wel dus ik zal ook nog rekening moeten houden met er in de afgelopen 4 jaar groeide. Zoals gezegd; het is een enorm moeilijke puzzel waar ik geen tijd maar ook geen zin in heb. Ik zie de logica in van sommige combinaties in. Tomaten en aardappelen zijn beide gevoelig voor Phytophthora – aardappelziekte – dus die combinatie zou ik zelf zeker ook vermijden. Maar waarom zou ik de pot met munt niet in de buurt van het vak van de aardappelen mogen zetten?

Ik ben trouwens voor het mengen, van bijna alle soorten planten in de moestuin. Zoals in de natuur ook geen rijtjes of vakken fluitenkruid naast rijtjes brandnetels en daarnaast dan weer bosjes smeerwortel staan. Ik heb daar eens een uitgebreid blog over geschreven en als dit onderwerp je interesseert is het misschien handig en leuk om dat ook te lezen: Vruchtwisseling of polycultuur. Ook al wil ik zoveel mogelijk mengen, soms gaat dat niet. Ik kan niet op 100 verschillende plekjes in de tuin 1 worteltje zaaien. En de grap van stokbonen is dat ze bij elkaar in een rijtje stokken klimmen, of in een wigwamvorm en elkaar vasthouden. Mais heeft de beste bevruchting (door de wind bestoven) en dus ook de mooiste volle maiskolven als ze in een blok worden gezet. Maar ik kan voor dat blok met maisplanten wel bloemen of kruiden zetten, of een koolplant naast een courgette, en bloemen tussen groenten in, of kruiden op de hoeken, etc. Zoals je op de foto hieronder combinatie ziet van afrikaantjes, basilicum en snijbiet:

Ik hou me dus zeker niet altijd aan al die rijtjes met goede en slechte buren. Niet omdat ik daar gewoon geen zin in heb, maar omdat ik niet begrijp waarom. Nog een voorbeeld: peterselie en selderij zijn slechte buren. Waarom? Omdat ze allebei van voedzame vochtige grond en halfschaduw houden komen ze hier heel vaak toch naast elkaar terecht. En in 9 van de 10 tuinjaren groeien ze allebei prima.

Peterselie en selderij naast elkaar: het zou een slechte combinatie zijn……

Genoeg over de onzin van combinatieteelt, want combinatieteelt heeft zeker zin! Het kan ziekten of plagen voorkomen, zorgen voor een goede groei of betere vruchtzetting, etc. Ik wil hieronder graag een lijst van alle goede en slechte buren in de moestuin. Maar dan alleen de combinaties met opgaaf van reden. Zodat iedereen zelf kan bepalen of die reden belangrijk genoeg is om die combinatieteelt in de tuin te volgen. Want het is natuurlijk belangrijker wanneer een goede combinatie ervoor zorgt dat die soorten minder last krijgen van een bepaalde ziekte of plaag dan wanneer het zorgt voor minder onkruidgroei (ook handig, maar als ik moet kiezen tussen minder ziekten en minder onkruid kies ik zelf voor dat eerste).

Nu ik eigenlijk nog moet beginnen aan de lijst met alle soorten en hun goede en slechte buren plus vermelding van de reden waarom, lijkt het een nogal megalomaan project :-). En ik kan dat niet alleen. Ik ken er een aantal maar zeker niet allemaal. En ik kan zoeken en googelen maar soms kom je ook bij toeval achter een goede of juist slechte combinatie, of is er ervaring met een bepaalde combinatie nodig.

En daarom hoop ik dat ‘we’ deze pagina/lijst met elkaar kunnen maken. Elke reactie is van harte welkom en als de reden van een goede of slechte combinatie plausibel klinkt of door andere mensen wordt herkend zal ik die in de lijst toevoegen. Uiteindelijk zal ik dan ook een keer de reacties op moeten gaan ruimen want ik hoop op veel hulp en tips en als ze in de lijst staan maar ook nog in lange rijen met reacties, dan wordt het alsnog onoverzichtelijk.

Ik hoop op veel hulp en ben alvast heel dankbaar voor elke reactie!! Ik ga alvast beginnen en hoop elke week wat soorten toe te voegen……..

AARDAPPELEN
Goede combinaties:

Doperwten, peulen en kapucijners (omdat die al vroeg groeien en de stikstof die ze opslaan ten goede komt aan de groei van aardappelen)

Slechte combinaties:

Tomaten (omdat die, net als aardappelen gevoelig zijn voor Phytophthora – aardappelziekte)

AARDBEIEN
Goede combinaties:

Stambonen (omdat de stikstof die bonenplanten vastleggen ten goede komt aan de groei van de aardbeiplanten)

Komkommerkruid (omdat die al veel bestuivers lokt wanneer ook de aardbeien bloeien)
Slechte combinaties:

Tomaten, aardappelen, aubergines (omdat die, net als aardbeien, gevoelig zijn voor Verticillium – verwelkingsziekte)

ANDIJVIE
Goede combinaties:

Slechte combinaties:


ASPERGES
Goede combinaties:

Tomaten
Slechte combinaties:

BLEEKSELDERIJ
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

BONEN
Goede combinaties:

Bonenkruid (weert bonenkruid
Oost-Indische kers (is een vangplant van luizen en weert bonenkevers)
Slechte combinaties:

Uien en prei (zouden de groei van de bonenplanten

COURGETTES EN POMPOENEN
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

Aardappelen (omdat ze beide gevoelig zijn voor bacterievuur)

GROENLOF
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

KOOL (zoals bloemkool, broccoli, spruitkool, rode kool, savooiekool, spitskool, etc.)
Goede combinaties:

Selderij (weert het koolwitje)
Slechte combinaties:

MAIS
Goede combinaties:

Bonen (leggen stikstof uit de lucht vast in de grond en daar groeit mais goed van)
Slechte combinaties:

PAPRIKA’S
Goede combinaties:

Basilicum (weert spintmijt, muggen, vliegen en luizen)
Slechte combinaties:

PEPERS
Goede combinaties:

Basilicum (zou de smaak van tomaten bevorderen en voor een betere opbrengst zorgen, verjaagt muggen en vliegen)
Goudsbloemen (hebben een schonende werking op de grond en helpt tegen schadelijke aaltjes (nematoden)
Kool (omdat de geur van tomatenplanten het koolwitje kan weren)
Slechte combinaties:

Aardappelen (omdat beide gevoelig zijn voor Phytophthora – aardappelziekte)
Mais (omdat beide gevoelig zijn voor korenoorworm (een larve van een bepaald soort nachtuil)

PEULEN, ERWTEN EN KAPUCIJNERS
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

POSTELEIN
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

PREI
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

RADICCHIO
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

RADIJS
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

SLA
Goede combinaties:

Munt (weert slakken)
Knoflook (weert luizen)
Komkommerkruid (trekt lieveheersbeestjes aan die luizen eten)
Slechte combinaties:

SNIJBIET
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

SPINAZIE
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

TOMATEN
Goede combinaties:

Basilicum (zou de smaak van tomaten bevorderen en voor een betere opbrengst zorgen, verjaagt muggen, vliegen, luizen en spintmijt)
Goudsbloemen (hebben een schonende werking op de grond en helpt tegen schadelijke aaltjes (nematoden)
Kool (omdat de geur van tomatenplanten het koolwitje kan weren)
Slechte combinaties:

Aardappelen (omdat beide gevoelig zijn voor Phytophthora – aardappelziekte)
Mais (omdat beide gevoelig zijn voor korenoorworm (een larve van een bepaald soort nachtuil)

TUINBONEN
Goede combinaties:

Slechte combinaties:

WORTELEN
Goede combinaties:

Uien (en prei, knoflook, sjalot en bieslook (omdat de geur de wortelvlieg weert)
Rozemarijn (weert de wortelvlieg)
Salie (weert de wortelvlieg)
Radijs (mengen met wortelzaden, als markering, kiemt sneller, maakt de grond luchtig voor de worteltjes, kan geoogst worden wanneer worteltjes nog verder moeten groeien)
Slechte combinaties:

Pastinaken (omdat ze beide gevoelig zijn voor dezelfde ziekten en plagen)
Abonneer
Laat het weten als er
guest

28 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
Niels en Laura

Hoi Diana,

Wij maken gebruik van een combinatie van mais, courgette, stokbonen en sla. voordeel is dat de mais, courgette en sla de stikstof van de stokbonen goed kunnen gebruiken. daarin tegen onderdrukken de courgettes en sla het onkruid beter en zorgen door hun grootte dat de grond minder snel uitdroogt als de volle zon erop staat. dit resulteert weer in een betere waterhuishouding voor alle planten op dat zaaibed en de mais en bonen die niet overwoekerd worden als ze nog klein zijn.

wij zouden (persoonlijk) geen bonenplanten zetten bij aardbeien juist door de stikstof. we willen geen blad maar vruchten toch?. aardbeien doen het bij ons goed met knofloken ertussen. ik durf niet precies te zeggen hoe het zit maar ik zie bij ons op de tuin dat de knofloken letterlijk floreren tussen de aardbeien (grotere en stevigere bollen) en er is minder vraat aan de aardbeien (denk dat het komt door de knofloken).

twee jaar geleden hebben we geëxperimenteerd met dille tussen de tuinbonen te zetten. ipv dat de helft van alle planten aangetast waren door de luizen zagen we dat alleen de tuinbonen die het verste van de dille af stonden enigzins aangetast waren door luizen. Hieruit kunnen we opmaken dat dille wellicht een positieve werking heeft op tuinbonen tegen het weren van luizen. (dit project zal komend jaar weer plaatsvinden om er zeker van te zijn dat dit werkt.

We hopen dat je hier wat aan hebt.

Maaike

Ik zie juist geen verschil met wel of geen knoflook tussen de aardbeien, sterker nog: ik heb het idee dat de aardbeien het minder goed doen (maar dat weet ik ook niet zeker). Inderdaad moeilijk te zeggen want het hangt van veel omstandigheden af!

Gerben

Hallo Diana,

Ik heb inspiratie voor combinatieteelt opgedaan uit het Duitstalige boekje “Mischkultur im Hobbygarten”, van Christa Weinrich (ISBN 978-3-8186-0533-9). Het boekje is gebaseerd op ervaringen van de auteur in een grote moestuin bij een abdij. Leuk is dat de combinatieteelt niet alleen over groentes, maar ook over kruiden, fruit en bloemen gaat. Met uitgebreide tabellen zoals jij die op deze webpagina probeert te maken. Een reden voor een goede/slechte combinatie wordt niet altijd gegeven. Ik heb het boekje ooit voor mijn verjaardag gekregen. Misschien kun je het boekje ergens op de kop tikken en heb je er iets aan.

Groeten, Gerben

Maaike

Klaver bij kool. De koolvlieg raakt ‘in de war’ van de geur van klaver.
Wij hadden dit jaar incarnaatklaver en witte klaver bij de kolen staan en we hebben nog nooit zo weinig koolwitjes gehad. Althans de rupsen daarvan dan, want vlinders zaten er genoeg. Raken die ook ‘van het padje’? Misschien zijn er mensen die dit ook hebben gemerkt (of juist niet ;)). Of zal het toeval zijn geweest?

Laura

Geweldig Diana deze pagina! Binnenkort hoop ik te starten met een moestuin. Ik ben benieuwd wat de omstandigheden (vb soort grond, ligging, water, verder?) uitmaakt voor de combinatieteelt. Dank je wel en een mooi 2020!

Laura

ik bedoel natuurlijk 2022!

Agnes Peterse

Hallo Diana,
Met heel veel plezier lees ik je nieuwsbrieven.
En nu is het dan zover…we hebben een lapje grond om groenten op te gaan verbouwen…en kruiden..en bloemen.
Ik ben nu bezig met mijn eerste moestuinplan en struin hiervoor op het internet. Zo kom ik ook van alles over ‘goede en slechte’ buren tegen.
Inmiddels heb ik verschillende lijstjes, maar het verwarrende is dat mensen er verschillende dingen over zeggen en elkaar hier en daar zelfs tegenspreken. Wat een gepuzzel is het zeg! Maar, na het lezen van jou stukje, voel ik me wat geruster en denk dat het vooral belangrijk is de meest logische weg hierin te kiezen Daarbij vooral de adviezen, van degene die door de tijd heen ervaring hebben opgedaan, ter harte te nemen.
Ik heb het boek van Rosenn Le Page ‘ ABC van de Bio Moestuin’ en een oud boek Tuinieren stap-voor-stap. (Groen Boekerij)
Een hartelijk groet vanuit Zwolle,
Agnes.

Agnes

Dank voor je reactie Diane….ik ga goedmoeds beginnen

Carine p

Dag Diana,
Ik heb per ongeluk tekst over combinatie teelt onder de blog ‘schrijven’ geschreven. Misschien dat je dit nog kan verplaatsen.
Mijn excuses
Carine

Desiree

ik las ergens dat paprika slecht combineert met bonen

Pien W

Ik doe een voorzichtige poging….stikstof. Bonen “leveren” stikstof en paprika groeit daardoor als een wilde maar maakt weinig vruchten?

Pien W

Haha! Wat ben je toch een uitzoekertje! Nu zelfs een artikel uit Sri Lanka!! Maar de uitkomst van jouw artikel is dat pepers en bonen een goede combi zouden zijn. Maar ik reageerde juist op paprika’s die een slechte combi met bonen vormen. Ik vind het trouwens best irritant dat je overal kan lezen dat er slechte of juist goede combi’s zijn maar eigenlijk nauwelijks waarom. En soms heel verraderlijk, bijv.zet er Oostindische kers bij want dan komt de luis daar op ipv op de tuinbonen. Is toch een beetje het kleine zusje dat het gepeste jongetje mee naar school neemt. Dan slaan ze haar ipv mij. Oeps, ik sla door! Fijne dag allen!!

Gerard

Hoi Diana,
Hier een link naar een engelstalige site, met een overzichtje waarom sommige groentes goed bij elkaar horen:
https://www.almanac.com/companion-planting-guide-vegetables

Tuinvr

Als je de munt naast je aardappelen zet in je pot, is er volgens mij niet echt een probleem. Als je ze naast elkaar zet in de aarde, heb je het nadeel dat munt lange woekerwortels maakt omdat die zichzelf als het ware verplaatst via de wortels. En daar gaan de aardappelen door vervormen (rond groeien).

Meld je aan voor de nieuwsbrief