Moestuinieren met de maanstanden

Ik heb zelf 7 jaar lang met de maanstanden getuinierd. Dat was heel leuk om te doen en ervaren. Uiteindelijk ben ik er mee gestopt omdat het een heel goede planning en een goede zelfbeheersing kost (niet altijd mijn sterkste eigenschap :-)). En ik vond op een gegeven moment dat de resultaten niet helemaal meer opwogen tegen de extra inspanning. Maar laat je door mij vooral niet ontmoedigen!! Ik heb die 7 jaar erg mijn best gedaan om het serieus en volgens de regels te doen, maar ik heb niet biodynamisch getuinierd, en eigenlijk is dat wel het verlengstuk van het tuinieren met de maanstanden (dus het zelf maken van plantenvoeding, preparaten tegen ziekten en plagen, etc.). Probeer het vooral eens; het is leuk, heel leerzaam, het helpt je om gestructureerd in je moestuin te werken en je leert om anders naar je tuin, het weer, groei, bloei, plaagdieren, etc. te kijken!

Ik weet ook wel dat de Egyptenaren hun piramides bouwden met de punt op een bepaald aantal graden naar een bepaalde ster of planeet en dat dat blijkbaar niet voor niets was. En dat eb en vloed ontstaat door de aantrekkingskracht van de maan op de aarde. En als ik daarover nadenk kan ik me zeker voorstellen dat diezelfde aantrekkingskracht er ook voor zorgt dat het bodemleven in de grond meer of minder actief is, de sapstroom in planten en bomen sterker en zwakker wordt, etc.). Allemaal redenen om het moestuinieren met de maanstanden een kans te willen geven.

En ik heb ook zeker wel voordelen van het zaaien volgens de kosmosagenda gezien: een wat betere kieming van zaden, bijvoorbeeld. Maar niet zoveel beter dat het voor mij persoonlijk opwoog tegen de nadelen (het moeten wachten tot de juiste periode voor het zaaien van bijvoorbeeld bladgewassen, het snoeien van de appelboom, etc.). Hoe dan ook; na 7 jaar vond ik het wel welletjes en ben ik er mee gestopt. De structuur van het opvolgen van de regels was al die jaren fijn maar het na 7 jaar ‘loslaten’ was ook heerlijk – al heb ik het eerste jaar na het stoppen met tuinieren volgens de kosmosagenda nog wel flink gezocht of ik een goede datum kon vinden voor het zaaien van de pepers, of het terugsnoeien van de frambozen :-)).

Ik heb het dus 7 jaar lang heel serieus gedaan en alle soorten in de moestuin volgens de zaaiagenda met de maanstanden gezaaid, geplant, gesnoeid, etc.. Ook omdat ik vond dat het de enige manier was om er dan ook daadwerkelijk een mening over te kunnen geven. En dit is die mening: ik zie het tuinieren met de maanstanden als een radertje in een grote machine vol met radertjes. Het is belangrijk maar je hebt er niets aan als je je tuin bijvoorbeeld niet goed hebt gevoed of als er een hagelbui in mei valt. Voeding, verzorging, aandacht, vruchtwisseling, ziekten en plagen bestrijden, het juiste ras, het weer, de juiste standplaats, water geven bij droogte, wateroverlast, snoeien, opbinden, dieven, plantafstand, knippen, vruchtdunnen, etc., etc. zijn allemaal andere radertjes in dat grote geheel. Het is de reden waarom tuinieren nooit verveelt en er elk jaar wel iets lukt en juist mislukt; de kans dat alle radertjes per soort op precies het juiste moment de juiste kant op draaien is altijd weer een puzzel, proberen, goed verzorgen, en wat geluk is ook altijd fijn :-).

Ik hoop hiermee duidelijk te hebben gemaakt dat ik zeker niet negatief tegenover tuinieren met de maanstanden of biodynamisch tuinieren sta. Integendeel, ik ga dit jaar weer een pepers en paprika’s op een dag met juiste constellaties zaaien, en misschien nog wel meer soorten, zoals aardappelen, tomaten en andere soorten die er in mijn beleving en herinnering wat extra baat bij hadden/hebben omdat ze bijvoorbeeld wat meer gevoelig voor ziekten zijn, lastiger kiemen of minder lang houdbaar zijn. Maar niet meer zoals toen: nu denk ik dat ik ook heus wel eens sla kan zaaien als het geen bladdag is :-). Toen zag ik het als regels (ook om het te ‘testen’, nu zie ik het als iets positiefs dat ik kan gebruiken als het mij uitkomt.

In de jaren dat ik met de maanstanden tuinierde kocht ik de agenda van Maria Thun. En aan de hand van die agenda maakte ik dan vervolgens zelf een jaarkalender die ik altijd in mijn tuintas bij me had. Zo zag zo’n overzicht eruit:

In die tijd was de informatie niet via internet te vinden (of ik kon het niet vinden), nu zijn er meerdere websites en zelfs apps waar je kalenders en agenda’s, gratis of tegen betaling kunt vinden. Helaas zijn er wel flinke verschillen (zie ook de opmerkingen onderaan deze pagina), het is me niet helemaal duidelijk waarom maar je hebt natuurlijk niets aan een agenda of kalender op internet als die niet de juiste informatie geeft.. De zaaiagenda van Maria Thun vond ik in alle eenvoud altijd heel fijn. Maria Thun is al jaren geleden overleden maar Titia en Friedrich Thun zetten het werk voort en brengen elk jaar weer een agenda uit. Ik heb ook eens de agenda van Guurtje Kieft van de Zonnetuin gekocht; die agenda was duurder maar wel ook wat ruimer en meer een echte agenda waar je ook in kon schrijven, etc. In heb het trouwens dan wel over jaren geleden, rond 2008 t/m 2015. Ook Guurtje Kieft maakt geen agenda meer maar ook daar is opvolging gekomen. Kijk even op Uitgeverij Christofoor voor de agenda van de nazaten van Maria Thun en op De Zonnetuin voor de agenda van de opvolgers van Guurtje Kieft. En zie ook onderaan deze pagina de links naar websites met meer informatie, online maanstanden om te zaaien, een app, etc.

En misschien is het handig om ook even te vermelden: elk jaar is qua constellaties weer anders; een agenda of kalender kan dus niet jaar op jaar gekopieerd en gebruikt worden, en je kunt het niet zelf maken (in ieder geval niet zonder opleiding/cursus) omdat alles te maken heeft met de plaatsen van hemellichamen in het heelal en hun verhoudingen tot elkaar. En in ‘grove’ lijnen kun je wel bladdagen, worteldagen, etc. toewijzen maar een echte agenda wordt zelfs niet in uren maar in minuten gemaakt (waarbij een bladperiode dus, bij wijze van spreken, om 14.27 uur eindigt en dan een bloemperiode begint). Om die reden maakte ik de kalender aan de hand van de agenda niet in dagen maar in ochtend/middag/avond, waarbij je dus vaak ook halverwege de dag een overgang naar een andere periode ziet.

En dan volgt hieronder dan eindelijk de uitleg over de aanwijzingen/regels voor de kalender zoals ik die op basis van de agenda maakte en dus het tuinieren met de maanstanden (of zoals ik ze heb geïnterpreteerd want daar zijn ook nog wel wat verschillende meningen over).

UITLEG BIJ DE KOSMOSKALENDER

Er worden een aantal symbolen gebruikt:

Bladperiode:

Dit symbool staat voor het element water (=vochttendens), ze is gunstig voor de stengel- en bladvorming en de ‘plantbeweging’ is ‘zwelling’ (wat ik zelf ook wel interpreteer als groei). En daarom is deze periode geschikt voor onderstaande gewassen:

• andijvie
• bleekselderij
• groenlof
• bloemkool
• boerenkool
• broccoli
• Chinese kool
• cichorei/radicchio
• melde
• raapstelen
• paksoi
• rucola
• savooikool
• groene kool
• rode kool
• spitskool
• spruitkool
• Nieuw-Zeelandse spinazie
• postelein (zowel zomer- als winterpostelein)
• prei (want prei maakt geen bol maar bestaat uit opeengepakte bladeren)
• alle slasoorten
• snijbiet (terwijl zusje rode biet juist bij de wortelgewassen hoort)
• spinazie
• tuinkers
• en daarnaast ook alle kruiden waarvan je de bladeren eet (dus niet mierikswortel want daarvan eet je de wortel, die hoort bij wortelgewassen, kamille hoort bij bloemgewassen, wortelpeterselie hoort bij wortelgewassen, maar stevia, basilicum, snijselderij en gewone (platte/krul) peterselie, munt, maggi, oregano, bieslook, etc. behoren allemaal tot de bladgewassen).  

In voor bladgewassen gunstige periodes kun je deze soorten dus zaaien, uitplanten, verzetten, verzorgen, etc..

Opmerking over koolsoorten: deze horen dus voor het grootste gedeelte bij de bladgewassen (niet te verwarren met de indeling in een vruchtwisseling want daarin hebben koolgewassen een eigen groep!). Rode kool, spitskool, witte kool, boerenkool, palmkool – dat is begrijpelijk en duidelijk want daarvan eet je de bladeren. Maar er zijn ook de koolsoorten die een niet ontwikkelde bloemknop vormen zoals bloemkool, broccoli en spruiten: je kunt deze kolen volgens de agenda van Maria Thun zowel indelen bij de bladgewassen als bij de bloemgewassen. Als je die in een bladperiode zaait zou je wat grotere bloemkolen kunnen oogsten die een wat minder sterke smaak hebben. Als je ze in een bloemperiode zaait en plant zou je juist wat kleinere kooltjes kunnen oogsten die een sterkere smaak hebben. Maak daarin dus vooral je eigen afweging. Als je dan ook nog in bladperiode oogst (het liefst bij stijgende maanbaan) dan zouden de kolen ook nog wat langer houdbaar moeten zijn.

Wortelperiode:

Dit symbool staat voor het element aarde (= koudetendens), ze is gunstig voor de beworteling en de ‘plantbeweging’ is ‘strekking’. En daarom is deze periode geschikt voor onderstaande gewassen:

• aardappel
• aardpeer
• gember
• knoflook
• knolselderij
• knolvenkel
• koolraap
• koolrabi
• pastinaak
• raap
• radijs
• rammenas
• rettich
• rode biet
• schorseneer
• sjalot
• ui
• witlof
• wortel
• zoete aardappel
• en dus kruiden als wortelpeterselie en mierikswortel

Deze perioden zijn voor het zaaien, verplanten, verzetten, verzorgen van bovenstaande gewassen: alle soorten dus waarvan je de bol, knol, wortel of wortelstok eet.

Oogst aardappelen vooral ook in een wortelperiode met stijgende maanbaan; ze zouden dan ook langer houdbaar zijn. Aardappelen poot je juist bij dalende maanbaan. En als je aardappelen op een bladdag poot zouden ze sneller vatbaar zijn voor Phytophthora en dus kun je dat beter vermijden.

Vruchtperiode:

Dit symbool staat voor het element vuur (= warmtetendens), ze is gunstig voor de vruchtzetting/zaadvorming en de ‘plantbeweging’ is ‘deling’. En daarom is deze periode geschikt voor onderstaande gewassen:

• aubergine
• augurk
• boon
• courgette
• erwt en peul
• kapucijner
• komkommer
• maïs
• paprika
• chilipeper
• pompoen
• tomaat
• tuinboon
• kruiden die je vooral voor de zaden teelt zoals karwei, komijn, en wellicht ook venkel, dille en koriander (indien je die soorten vooral zaait voor de oogst van bladeren – dan zaai/plant je ze uiteraard juist in bladperiode)
• en uiteraard alle fruitgewassen; van appels, pruimen en peren, tot zachtfruit als bramen, frambozen en bessen, maar ook aardbeien, meloenen, ananaskers, druiven, etc.

Deze perioden zijn dus voor het zaaien, verplanten, verzetten, verzorgen van bovenstaande gewassen die een vrucht of zaadpeul maken. En in principe ook alle soorten waarvan je zaden wilt oogsten om het jaar erop weer te zaaien (dus ook eenjarige bloemen, hoewel je die natuurlijk ook in bloemperiode kunt zaaien (zorgt dan weer voor langere bloei maar wellicht minder zaden).

Ook het snoeien van vruchtbomen doe je bij voorkeur in een vruchtperiode (en dan het liefst bij dalende maanbaan – dat klinkt tegenstrijdig maar dat doe je dan omdat er dan minder stroming van plantsappen zijn dan bij een stijgende maanbaan).

Bloemperiode:

Dit symbool staat voor het element lucht (= lichttendens), ze is gunstig voor de bloemontwikkeling en de ‘plantbeweging’ is ‘verfijning’. En daarom is deze periode geschikt voor onderstaande gewassen:

• uiteraard alle planten waarvan je een rijke en lange bloei wilt (eenjarige en tweejarige bloemen, bloeiende vaste planten, kuipplanten)
• artisjok
• asperge (Er wordt niet uitgelegd waarom maar in de agenda van Guurtje Kieft staat ze in een tabel met soorten die tot de bloemgewassen gerekend worden – wellicht omdat een asperge een snelgroeiende bloemsteel is die je in zeer jong stadium eet)
• kruiden waarvan je de bloemen eet, zoals goudsbloemen, Oost-Indische kers, komkommerkruid, kamille, etc.).

Deze perioden zijn voor het zaaien, verplanten, verzetten, verzorgen van alle bovenstaande gewassen, maar dus eventueel ook voor bloemkool, broccoli en spruitkool (zie uitleg bij het kopje Bladgewassen).

Slechte constellaties

Ja, die zijn er ook nog :-). Dit zijn perioden waarin er beter niet met zaden, planten en bomen kan worden gewerkt. Er zijn meerdere oorzaken mogelijk waarom in een periode een slechte constellatie wordt genoemd; bijvoorbeeld het moment waarop de banen van zon en maan zich kruisen (‘knoop’ genoemd), of door de plaatsing van planeten, maan, zon, aarde ten opzichte van elkaar op een bepaalde dag; ook dat kan een ongunstige invloed hebben.

Gebruik deze perioden dus vooral voor opruimen, wieden, schoonmaken, etc., maar niet voor zaaien, planten, snoeien, etc.. Het kan zorgen voor sneller doorschieten of juist vitaliteitsverlies, een snellere kans op ziekten of een slechte smaak of houdbaarheid, etc. 

Tot slot zijn de perioden waarin de maan een dalende of juist stijgende baan heeft heel belangrijk:

Dalende maanbaan

In deze perioden is er extra activiteit van organismen in de bodem en daardoor zijn die perioden zeer geschikt voor activiteiten die te maken hebben met planten, verzetten, bodembewerking, mesten, etc. (alles dat een beweging ‘de grond in’ heeft). Ook enten en snoeien doe je bij voorkeur in een groene periode (omdat er dan dus een minder hevige sapstroom is, hetgeen bloeden tegen kan gaan – bijvoorbeeld bij het snoeien van druiven, vijgen, etc.).

Voorbeelden: tomatenzaailingen plant je het liefst in een periode met een dalende maanbaan in een vruchtgewassenperiode. Vaste planten verzetten doe je in een bloemperiode, het liefst in een periode met dalende maanbaan, etc.

Stijgende maanbaan

In deze perioden is het bodemleven weinig actief en daardoor zijn deze perioden zeer geschikt voor het oogsten van groenten, fruit, kruiden, snijbloemen (ze blijven dan vaak langer mooi in een vaas), kruiden beter van smaak), verzorgen (uitgebloeide bloemen verwijderen, opbinden, etc.). In principe dus alles dat in de lucht (richting de zon) gebeurt.

Over zaaien:

Er zijn wel wat verschillende meningen over het zaaien tijdens dalende en stijgende maanbaan: omdat zaden tijdens het kiemen zowel een wortel (dalende maanbaan) als de eerste blaadjes (stijgende maanbaan) moeten maken. Officieel zou het zo zijn dat je bij stijgende maanbaan zaait. Maar het lijkt mij zelf een beetje een kwestie van “Wat was er eerder, de kip of het ei? 🙂 “. Ik let bij het zaaien dus niet echt op of de maanbaan stijgend of dalend is……..als het maar wel in een bloemperiode, vruchtperiode, etc. is, afhankelijk van de soort die je zaait. Verspenen en uitplanten doe ik uiteraard wel bij voorkeur bij dalende maanbaan.

Als je het helemaal goed wilt doen zorg je dat alles op een juiste dag gebeurt. Een voorbeeld:

• tomaten zaai je in een vruchtperiode bij stijgende of dalende maanbaan
• je verspeent ze in een vruchtperiode bij dalende maanbaan
• je plant ze uit of verpot ze in een vruchtperiode bij dalende maanbaan
• je dieft en verzorgt ze in een vruchtperiode (bij dalende maanbaan maar kleine dieven weghalen vind ik zelf belangrijker dan wachten tot dalende maanbaan en dan grotere wonden moeten maken)
• en je oogst ze in een vruchtperiode (indien mogelijk bij stijgende maanbaan voor een langere houdbaarheid als je ze niet direct wilt eten)

Dat lukt natuurlijk niet altijd: soms moet er iets gebeuren (bijvoorbeeld oogsten). Of het nu stijgende of dalende maanbaan is, vruchtperiode of wortelperiode; als een courgette oogstrijp is kan ik niet kijken of ik liever nog 3 dagen zou willen wachten (liever nu een lekkere, malse, jonge courgette dan volgende week een te grote/zware courgette oogsten die minder lekker is).

Ik zelf houd me in ieder geval vooral aan het zaaien en het planten in de juiste periode.

Bij aardappelen, knoflook, uien, sjalotten, etc. let ik juist wel ook op de juiste tijd van oogsten; omdat dat bewaargroenten zijn. Bij andijvie die ik dezelfde dag nog eet houd ik er dus geen rekening mee. Bij rode kool die ik nog een paar weken in de schuur wil bewaren dan weer wel.

Ik hoop dat ik middels deze uitleg een beetje duidelijk heb kunnen maken wat de symbolen betekenen en hoe je er mee zou kunnen werken. Ik zal nog even laten zien hoe een pagina in een agenda eruit ziet. Soms ziet het er heel ingewikkeld uit maar uiteindelijk zijn er maar 2 dingen waar je op hoeft te letten; het symbool en eventuele tijd voor soort gewas en op de maanbaan. Een voorbeeld:

Het is in dit voorbeeld dalende maanbaan (als het stijgende maanbaan is staat het maantje aan de linkerkant met de punten omhoog en de bolling naar beneden). Op zondag 12 maart is het de hele dag bloemdag. Op maandag 13 maart gaat de bloemperiode om 04.00 uur over in een bladperiode. Op dinsdag 14 maart is het de hele dag bladdag. Bij de uren aan de linkerkant zie je een groene streep die soms ook een paar uur rood is: de rode periode geeft een tijd aan met slechte constellaties waarin je bij voorkeur dus niet zaait, plant, etc.. En tot slot vind je nog tips m.b.t. tot het tuinieren, oogsten, snoeien, etc.. De vreemde tekens die onderaan elke pagina staan worden voorin de agenda genoemd en soms engszins uitgelegd maar hoef je dus niet te begrijpen als je de agenda wilt gebruiken; juist aan de hand van die gegevens heeft de schrijver van de agenda de goede en slechte periodes voor de verschillende plantgroepen bepaald.

Tot slot dan nog wat handige links, met dank aan Elly, Carine, Geo, Petra, Con en Pien voor hun reacties (en die me hebben geïnspireerd om deze pagina te schrijven en zelf in 2023 ook weer eens een werkagenda op basis van de maanstanden te kopen – ik bestelde de agenda van Carmencita de Ruiter, de ‘opvolgster’ van Guurtje Kieft en hoop deze pagina dit jaar dus regelmatig bij te werken).

• Moon and Garden (de app is ook te vinden in de appstore voor ios en android, ik durf niet te zeggen of en hoe nauwkeurig die overeenkomt met de werkagenda van Maria Thun)
• Rythm of Nature (een gratis online kalender die echter wel afwijkt van de informatie zoals die in de agenda van Maria Thun staan)
• Tuin Hier Kluisbergen (informatie over het hoe en waarom en je kunt er een kalender bestellen)
• BTV Elderveld (hier vind je een lijst met een aantal data in een wat grovere opzet voor goede constellaties volgens de agenda van Maria Thun)
• Jardinage (lijkt voor nu één van de meest betrouwbare in vergelijking met de agenda, soms enkele uren verschil maar zeker geen dagen)
• Nog 2 andere websites (niet gecontroleerd of die overeenkomt met de agenda) zijn Plan de Jardin en Graines et Plantes

Andere tips, links naar websites, aanvullingen, overwegingen, etc. zijn in reactie op dit verhaal uiteraard van harte welkom!!