Meerling

Ik kreeg afgelopen week via mail en instagram 3 keer dezelfde vraag. Mensen maakten zich zorgen om hun tomatenteelt en -oogst, omdat de bloemen er soms raar uitzagen. 

Ik kon gelukkig een redelijk geruststellend antwoord geven, want er was (in principe) geen plaag of ziekte mee gemoeid. En ik beloofde gelijk om er eens een blog over te schrijven.  Met lekker veel foto’s, want ik heb zo al honderden van dit soort tomaten geteeld (en gegeten). 

Het is een fenomeen waar, voor zover ik weet, nog geen Nederlandse naam voor is. Soms wordt het woord fasciatie gebruikt maar dat lijkt toch iets heel anders te zijn, dat is een soort bandvorming waar Celosia (de Nederlandse naam is niet voor niets Hanenkam) misschien wel het beste en bekendste voorbeeld van is. Ik heb het als afwijking een paar keer bij Helichrysum en paardenbloemen gezien. En een heel enkele keer bij aardbeien. Ik heb daar zelfs eens een foto van gemaakt: 

In het Engels wordt het fenomeen van de meerlingen cat-facing genoemd. Een beetje een raar woord want ik kan er met de beste wil van de wereld geen kattengezicht in herkennen. Vroeger noemde ik het gedrochten, maar dat heeft nogal een negatieve lading voor iets wat in mijn ogen mooi en bijzonder is. De laatste jaren ga ik voor de term ‘Siamese meerling’, tot er een betere term wordt gevonden. 

Allereerst: wat is het? 

Ik ben geen bioloog en laat me graag verbeteren of aanvullen! Volgens o.a. Wikipedia is het een abnormale ontwikkeling van plantweefsel dat voor een afwijkende ontwikkeling van de vrouwelijke geslachtsdelen van de bloem (en dus later ook de vrucht) zorgt. Dit zijn normale tomatenbloempjes: 

Er zijn grote verschillen in bloemvorm als het om cat-facing gaat, hieronder zie je een kleine compilatie van wat ik in de afgelopen jaren in mijn kas zoal ben tegengekomen.  

De misvormde bloem lijkt altijd uit meerdere samengeklonterde bloemen te bestaan, of er is nauwelijks nog een bloem te herkennen door een woekering van bloemblaadjes, kelkblaadjes, stampers of wat dan ook. De bloem kan zeker gewoon bevrucht worden, vooral via tikken want er zullen weinig insecten op af komen (tomatenbloemen zijn sowieso niet heel erg geliefd bij bestuivers). De vruchten hebben een logisch uiterlijk als je ze vergelijkt met de bloemen; het zijn abnormaal gevormde tomaten, met allerlei hobbels en bobbels, als een soort samenklontering van 2 of meer tomaten. 

Wat zijn de oorzaken van cat-facing?

De allerbelangrijkste oorzaak in Nederland is een groot verschil tussen dag- en nachttemperatuur in het jonge stadium van de plant. En dat zien we hier vaak in mei: als de zon schijnt kan het in de kas overdag makkelijk 30 of 35 graden worden, maar in de nacht koelt het soms weer af tot bijvoorbeeld 5 tot 10 graden. Dat verklaart dan ook gelijk ook waarom we dit fenomeen vaak alleen in de onderste tros zien; de trossen erboven worden later ontwikkeld, wanneer de nachttemperatuur ondertussen ook hoger ligt. 

Andere mogelijke oorzaken zijn het gebruik van bepaalde onkruidverdelgers, een hoog stikstofgehalte in de grond, aantasting door trips, te sterke snoei of een syndroom dat Tomato Little Leaf wordt genoemd (waarbij niet alleen bloemen maar planten en bladeren ook heel klein, gedraaid en misvormd blijven – ik heb het zelf nog nooit gezien). Maar in Nederland, en in ieder geval in mijn kas, lijkt het vrijwel altijd om die grote verschillen in dag- en nachttemperatuur te gaan. Ik zie het dan dus ook alleen in de onderste tros, als je het ook in hogere trossen ziet kun je je dus afvragen of er wellicht iets anders aan de hand is.  

Dan is er nog iets: sommige rassen zijn gevoeliger voor dit fenomeen dan andere. En je ziet het eigenlijk alleen bij grote (vlees)tomaten en zelden of nooit bij cherrytomaten, roma’s, etc. (in ieder geval niet als het verschil in dag- en nachttemperatuur de oorzaak is). Die grote vleestomaten zijn vaak oude heirlooms (al zijn er ook zeker nieuwe rassen die er gevoelig voor zijn hoor). Ik zeg altijd: geen Brandywine zonder een Siamese tomatenmeerling 😊. En, omdat het toch bijna op een soort samenklontering van meerdere tomaten lijkt, kunnen deze tomaten (of misschien is een tomatenkluwen een beter woord) ook zeer groot zijn; vaak ruim een pond tot wel een kilo zwaar. 

Verwar deze tomaten trouwens niet met vleestomaten met diepe ribben. Er zijn tomaten die zulke diepe ribben hebben dat het bijna afzonderlijke segmenten lijken. En het één sluit het ander niet uit. Op de foto hieronder zie je het ras Pleated Carnelian, met diepe ribben. Maar de tomaat rechts boven heeft naast die diepe ribben ook wat onregelmatige hobbels en bobbels. Misschien ook wat cat-facing, of toch niet? 

Op internet lees je vaak dat je deze tomaten het best in een vroeg stadium kunt verwijderen. Als reden wordt gegeven dat deze tomaten de plant veel energie kost. Dat zie ik zelf niet zo. Natuurlijk kost het de plant iets meer energie, maar het is dan soms ook een tomaat van bijna een kilo, die telt voor 3, lijkt mij. En als een cat-facing tomaat niet of niet veel groter is dan de andere tomaten in de tros, dan zie ik al helemaal geen verschil. Ik heb nog nooit gezien dat een tomatenplant uitgeput raakte omdat er 1 of 2 van deze XXL-tomaten in een tros hingen. En de plant lijkt het zelf heel goed te reguleren, ik zie zelden of nooit een tomatenplant waarbij alle tomaten in de onderste tros cat-facing hadden, het zijn er altijd maar één of enkele.

Alhoewel: ik heb een paar keer het ras Turks Muts geteeld (de naam die vergelijkbaar is met de bekende pompoen geeft het al aan 😁), waarbij telkens weer vrijwel alle tomaten in alle trossen cat-facing hadden: duidelijk een tomatenras dat zeer gevoelig is voor deze ‘afwijking’. 

Een andere reden die wordt gegeven is dat er meer kans op schimmel is omdat de tomaten snel scheuren. Dat laatste is inderdaad ook wel een beetje zo. Maar ik zie zelf nooit schimmel hoor, het is een kwestie van op tijd oogsten. En niet teveel water geven (maar rijpende tomaten krijgen hier sowieso heel weinig water), en natuurlijk water geven na de oogst (want als je eerst water geeft en een uur later tomaten gaat plukken is de kans op scheuren altijd groter – simpelweg omdat de rijpe tomaat nog water opneemt terwijl het velletje van een rijpe tomaat niet meer mee kan rekken).

Ik kan me voorstellen dat in de buitenteelt er in een regenachtige periode wat sneller schimmel in een cat-facing tomaten komt, maar in de buitenteelt worden niet vaak grote vleestomaten geteeld. En in de kas is het een kwestie van op tijd oogsten en voorzichtig met een schaar van de plant losknippen. Waar je kleinere tomaten vaak het best kunt plukken/afbreken door op het bekende knikje te duwen, zo kun je vleestomaten, en zeker die van een groter formaat, sowieso beter met een knipschaar oogsten, en dat geldt dus het allermeest voor de tomaten met cat-facing, omdat ze door hun extra grote formaat en onregelmatige vorm makkelijk van de tros af kunnen scheuren als je geen knipschaartje gebruikt. 

Een nadeel dat ik niet vaak lees maar zelf wel heb ervaren is dat de Siamese tomatenmeerlingen nog wel eens een beetje onregelmatig kunnen rijpen. In al die hobbels en bobbels zit er in sommige gevallen een stukje dat nog niet of nog niet helemaal rijp is. Nou ja, kleine moeite om een stukje van 50 gram weg te snijden als je een tomaat van 700 gram hebt.

De bruine ingezonken randen op de tomaat, vind ik zelf niet lekker om te eten, ze zijn wat droog en verhard. Ze wegsnijden kost wat meer tijd. Maar dit soort tomaten zijn toch al niet makkelijk in mooie plakken te snijden: eventuele steeltjes, bladeren, kieren en holtes, verdroogde stukjes, etc. zorgen er allemaal voor dat er wat meer moeite moet worden gedaan om de tomaat in hapklare stukjes of plakjes te snijden.  

Genoeg over de nadelen (ik zou het eerder ‘kleine ongemakken’ noemen). Er is eigenlijk maar één voordeel: ik vind ze veel te mooi en bijzonder om te verwijderen. Ik geef eerlijk toe dat deze tomaten hier uiteindelijk vaak in een soep belanden (1 pannetje soep van 1 tomaat 😊) of in een salade. Maar niet voordat ik wekenlang kijk hoe ze zich ontwikkelt, hoe ze groeit, en ik geniet van het rijpen en oogsten. 

Al het trouwens wel lukt om zo’n tomaat in plakken te snijden, dan is het prachtig.

Iedereen mag vooral weten wat hij of zij doet, maar ik verwijder ze hier nooit; ze zijn gewoon even lekker en gezond als ‘gewone’ tomaten. Ik koester die paar tomaten van dit kaliber die ik elk jaar in mijn planten zie hangen. Alleen mensen die zelf tomaten telen kennen ze, in een winkel ga je ze nooit tegenkomen! Wil je ze wel liever verwijderen, doe dat dan in een zo vroeg mogelijk stadium (want dan kost het ook geen energie), ze zijn heel gemakkelijk te herkennen: 

Persoonlijk? Ik zou het niet kunnen, ik zou te nieuwgierig zijn waar dit toe leidt 🍅🥰😁

Tot slot van dit blog nog een foto van een bloem. Dit keer niet uit mijn tuin, maar uit die van tuinvriendin Laura, een prachtige diep donkerpaarse Clematis (zonder naam). Laura en ik hebben afgesproken om over 2 weken een dagje te gaan stekken; deze Clematis maar ook nog andere, en klimrozen, bijzondere rozemarijnrassen, lavendel, vlinderstruiken, uiteraard Salvia’s, hysop, en alles wat we verder heel graag willen hebben. Het is er een mooie tijd voor (laat genoeg voor meer dan voldoende materiaal en vroeg genoeg voor de stekken om dit jaar nog te kunnen wortelen en groeien om sterk de winter in te gaan.