Luizen

Ik weet niet of het me lukt om een interessant of handig blog te schrijven, nu er bijna onvoorstelbaar verschrikkelijke dingen in Europa gebeuren, maar ik ga het maar gewoon proberen. Voor wat het waard is, want ik ben allesbehalve een influencer, toch wijs ook ik heel graag nog even op de landelijke actie aanstaande maandag en natuurlijk vooral op Giro 555.

Vooruit dan. Ik was van plan om iets over luizen te schrijven. Ook om er zelf wat van te leren. Want we komen ze in allerlei kleuren in de tuin tegen maar wat doen ze nou eindelijk, waarom zijn ze nu zo schadelijk voor sommige planten in de tuin en hoe kunnen we ze bestrijden?

Eerst even wat theorie, dan is het gelijk wat makkelijker om te begrijpen waarom ze zoveel schade aan kunnen richten:

Er bestaan ruim 3000 soorten luizen. Het zijn ongevleugelde insecten die in een aantal groepen kunnen worden ingedeeld (denk aan soorten als hoofdluis, kippenluis, schaamluis, etc. die tot andere groepen behoren). De luizen waar we ons in de tuin zorgen om kunnen maken behoren tot de groep bladluizen. Die zijn er vervolgens in allerlei kleuren: zwart, groen, wit, beigebruin, etc.. Voor wie het nog niet kent: er is zelfs een bladluis waar een rozerode kleurstof uit wordt gewonnen (door de luizen te drogen en te vermalen). Onder het mom “Denk daar maar eens aan als je vruchtenyoghurt of een roze koek eet :-)” is dit een heel interessante aflevering van de Keuringsdienst van waarde, waarbij ze op zoek gaan naar waar en hoe dat rozerode poeder wordt gemaakt: Voedsel kleuren met luizenbloed?

Terug naar de bladluizen in onze tuin en wat ze doen. Voor alle duidelijkheid: ik ben geen bioloog, ik probeer het zelf te begrijpen en het ook begrijpelijk uit te leggen, aanvullingen of verbeteringen zijn altijd welkom!! Er zijn uiteindelijk 4 redenen waarom luizen zo slecht voor planten zijn:

• 1. In de cellen van groeiende planten is de druk hoog. Luizen hoeven vaak alleen de plant maar aan te prikken om het voedselrijke sap binnen te krijgen. Luizen eten daarom het liefst jonge toppen, bloemknoppen en jonge blaadjes want daarin is de druk in de plantcellen hoog en zit ook de meeste voeding. Het is dus logisch dat je luizen vooral op die plaatsen ziet (denk bijvoorbeeld aan luizen in de groeitoppen van tuinbonen). Door het verlies van voedingsstoffen zie je bij een luizenplaag vaak groeistoornissen, het geel worden van blad en het langzaam wegkwijnen.
• 2. Dat wegkwijnen komt niet alleen door het gebrek aan voedingsstoffen want er is nog iets: bij het aanprikken van de planten komt er telkens wat speeksel van de luis in de plant terecht. Op die manier kunnen de luizen planten infecteren met bijvoorbeeld virussen.
• 3. Luizen scheiden aan de achterkant van hun lichaam een zoet vocht af (waar onder andere bijen en wespen maar vooral mieren op af komen. Het vocht wordt ook wel honingdauw genoemd en het ophalen van dat vocht door de mieren wordt ook wel ´melken´. genoemd. Als dat niet of niet voldoende gebeurt blijft de kleverige zoete stof op stengels en bladeren achter (bladeren waar luizen op zitten voelen altijd wat plakkerig aan). En dat plakkerige vocht zorgt ervoor dat er meer kans is op schimmels – zeker bij planten die al zijn verzwakt door groeistoornissen en virussen.
• 4. Last but not least: luizen komen in grote getalen. In koele maanden leggen luizen eitjes, elke dag 20 eitjes en die komen na 3 dagen al uit. Er zijn wel 15 tot 20 generaties per jaar. Ik ben slecht in rekenen maar ik snap wel dat dat binnen enkele weken op kan lopen tot honderden en zelfs duizenden luizen. En dan nog iets: in warme periodes kunnen luizen het eieren leggen overslaan en baren ze direct levende nieuwe en hongerige luizen.

Dit maakt al snel duidelijk waarom een luizenplaag zich zo snel en massaal kan ontwikkelen. Ik weet even niet wat het nut van een luis is, ik kan niet veel anders vinden en/of bedenken dan dat ze een voedselbron voor andere dieren is. Maar ik dood niet graag luizen (ik dood sowieso niet graag, geen enkel dier of insect). Er zijn wat manieren om luizen te voorkomen: denk aan het verwijderen van de toppen van tuinbonen zodat luizen ze niet aantrekkelijk meer vinden. Of het planten die luizen lokken en daardoor weghouden van groenteplanten (zoals Oost-Indische Kers naast bonenplanten) En heel vaak lost de natuur het zelf op, wordt het geen plaag en dus geen probleem. Ik vind het ook geen enkel probleem dat ze soms wat rozenknoppen opeten, mits de planten gezond blijven:

Een andere manier van het voorkomen van een plaag is om de luizen te ontwijken. Om die reden scherm ik de zaailingen af die ik in het vroege voorjaar zaai (zoals pepers, paprika’s en langzaam groeiende bloeiende planten). Zaailingen staan hier op een eigen kamer, zonder andere planten, met de deur dicht.

En toch……. eens in de zoveel jaar gebeurt het hier: de deur van de kamer waar de zaailingen staan te lang open, en er was een potje, stekje, plantje of wat dan ook met één of enkele luisjes. In dit geval verdenk ik een Brugmansia-stek die ik in januari enkele dagen op het zaailingen-kamertje zette omdat het er net iets warmer is dan in de andere slaapkamers.

Luizen! Luizen op veel te jonge en kleine mini-zaailingen. En dat is helaas niet te tolereren. Want als ik het laat gaan is de kans op een plaag enorm groot, zeker bij deze jonge plantjes op een warme en afgesloten kamer.

Er is helaas geen keuze; ik zal ze moeten bestrijden. Je kunt er allemaal chemische en minder chemische middelen voor kopen maar er is een heel gemakkelijk, biologisch, veilig huismiddeltje dat heel goed helpt tegen alle vormen van bladluis en dat is een mengsel van 1 liter water + 1 opgehoopte eetlepel biologische groene zeep uit een pot + 2 eetlepels olie (zoals bijvoorbeeld zonnebloemolie of slaolie). Elk jaar vragen wel wat mensen naar een middel tegen luizen en dan verwijs ik ze naar de pagina over milieuvriendelijke bestrijdingsmiddelen waar je het volledige recept plus andere huismiddeltjes tegen plaagdieren kunt vinden.

Er is 1 aandachtspunt bij het vernevelen met het water/zeep/olie-mengsel en dat is dat blaadjes in de zon kunnen verbranden door de olie. Ik heb afgelopen week dus verneveld op een bewolkte dag. Het mengsel met een plantenspuit goed op en onder blaadjes verneveld. En binnen een dag waren alle zaailingen luisvrij. Ik moet ze natuurlijk de komende tijd wel elke dag goed in de gaten houden, en ik kan nu afzonderlijke luizen weghalen wanneer ik er nog één of enkele zie. In de praktijk moet je er rekening mee houden dat je het vernevelen wellicht 2 of 3 keer zou moeten kunnen herhalen (want het is een contactspray, als je 1 of enkele luizen mist zullen ze zich snel weer gaan vermeerderen).

Niet alleen de paprika- en peperzaailingen hadden luizen. Met het verhuizen van de Brugmansiastek naar andere kamers verhuisden ook de luizen mee, en sprongen (bijna letterlijk en figuurlijk) over naar andere planten en stekjes. Ik liet een paar weken geleden een foto zien van wasabi:

Toen had ze al luizen, maar had ik nog het idee dat ik het met regelmatig verwijderen en met een sterke waterstraal spuiten onder controle zou kunnen houden. Nu ziet ze er zo uit:

Nee, het wordt er zeker niet beter op, het blad wordt niet alleen geel maar er komen ook vreemde vlekjes in, en het aantal luizen blijft zich maar uitbreiden. Het werd tijd om te gaan vernevelen en ook voeden, in de hoop op herstel.

Ik liet ook al eerder een foto zien van een stekje van Cleome:

Ook die had toen al wat last van luizen. En ook hier hielpen afspoelen en verwijderen niet. Zo ziet ze er nu uit, slechts 2 tot 3 weken later:

Het aantal luizen blijft snel toenemen dus ook hier heb ik uiteindelijk in moeten grijpen met het water-zeep-olie-mengsel.

Bij de stekken en planten zal ik het nog 1 of 2 keer moeten herhalen maar vooralsnog lijken de paprika- en peperzaailingen helemaal luisvrij, met slechts 1 keer behandelen.

Tot slot nog even: mocht je in de zomer last hebben van luizen in bepaalde planten, bedenk dan dat voorkomen uiteraard beter is dan genezen. En dat je bij de bestrijding wellicht veel meer nut (en plezier) hebt van het inzetten van lieveheersbeestjes, sluipwespen, oorwurmen, gaasvliegen, zweefvliegen en hun larven. Elk voorjaar loop ik met een bakje door de tuin om larven van lieveheersbeestjes te verzamelen om die vervolgens op planten te zetten die last van luizen hebben. En mocht je niet anders kunnen en wil je ze zelf gaan bestrijden, controleer dan de planten eerst op andere insecten voor je gaat vernevelen. En pas dus op voor de zon en herhaal een weekje later wanneer dat nodig is

p.s.: het water-olie-zeepmengsel helpt ook heel goed bij spintmijt, ook zo’n lastig te bestrijden plaagdier.