De wintertuin en winterkas in 2022

Natuurlijk heeft het voor een deel te maken met het feit dat de vriezer door de kleine ramp nog lang niet vol zit. Maar ook door de alsmaar stijgende prijzen, voor boodschappen (en eigenlijk voor vrijwel alles) bedacht ik weken geleden al dat ik de komende herfst, winter en lente nog zoveel mogelijk wil telen.

Dat wil ik altijd wel. Maar vaak komt het er voor een deel niet van (te druk, vergeten, te laat). Of het mislukt (slakken, duiven, herfststorm, of gewoon pech en niet of slecht gekiemd). Of het is niet nodig (ik hoef bijvoorbeeld geen bieten meer te zaaien als er nog 15 zakjes in de vriezer zitten, maar dat is nu dus helaas niet zo :-)).

Iets vertellen over de wintertuin en winterteelt is niet in een paar zinnen gedaan, bij deze alvast een kleine waarschuwing; dit wordt misschien mijn langste blog ooit (en kort en bondig was ik sowieso al nooit :-))

Ik plaatste onderstaande foto met tekst op instagram (en automatisch ook op facebook):

Ik kreeg er heel erg veel reacties op; alles bij elkaar meer dan 200 vragen en opmerkingen (het is dan ook bijna niet meer bij te benen, ik ben vast wat mensen/reacties vergeten te beantwoorden). Van mensen die ook elk jaar zo lang mogelijk blijven zaaien en planten, tot mensen die dachten dat je nu niets meer kunt zaaien. En ook van mensen die vrij nieuw in het moestuinieren lijken te zijn (hopelijk omdat het ze heel leuk en lekker lijkt maar ik heb ook het idee dat het voor een deel komt door corona, oorlog, crisis en de alsmaar stijgende (voedsel)prijzen). Ik hoorde dat er bij onze volkstuinenvereniging ondertussen ruim 20 mensen op de wachtlijst staan (ter vergelijking; 30 jaar geleden werden 25 van de 70 tuinen op ons volkstuinencomplex niet verhuurd, ‘van ellende’ werden ze met plastic afgedekt of we teelden er massaal pompoenen op :-)).

Afijn; ik beloofde dus een blog. En misschien is het leuk als ik de komende maanden hier af en toe de voortgang beschrijf. Want er zit altijd een risico in het zaaien voor de herfst en winter. Er zijn jaren dat het in september nog heerlijk nazomerweer is maar ook jaren dat die maand nat en koud is. Er zijn jaren dat het in de winter hooguit licht tot matig vriest maar in februari 2021 werd het met -20 graden toch letterlijk ijskoud. Je bent altijd voor een deel afhankelijk van het weer en vervolgens aan alles wat er daarmee om de hoek komt kijken. Want dit jaar sjouwen we ons rot met water maar de oogst is meer dan prima, en door die droge warmte zijn er hier veel vlinders en dus ook rupsen. Maar ik denk even terug aan vorig jaar en herinner me een koud en kletsnat voorjaar, wateroverlast, daardoor meer slakken, maar ook groenten die niet groeiden door mollen en woelratten (die dit jaar door de droge harde grond minder goed kunnen graven), luizen, meeldauw, phytophthora en zo kan ik nog even doorgaan. De uitkomst van zaaien is altijd een beetje onzeker, en dat geldt voor zaaien in deze tijd nog net iets meer.

Ik kan niet vertellen wat je allemaal nog met garantie kunt telen. Ik maakte een paar jaar geleden deze groentezaaikalender, naar aanleiding van algemene aanwijzingen die je op zakjes zaden, websites en in diverse boeken kunt vinden. En ik wil toch ook nog even een keer reclame maken voor de zaaiagenda die ik samen met Laura maakte; daarin vind je een overzicht dat uitgebreider is en vanuit mijn persoonlijke ervaring is gemaakt. De agenda maakten we juist om deze reden: wat kun je nu nog zaaien (en diezelfde vraag kun je ook in februari stellen, en in april, en in juli, etc.. Onderstaand lijstje is dus eigenlijk een klein inkijkje in hoe de zaaiagenda ooit is ontstaan, met alle overwegingen (in dit geval voor begin september) die ik daarin heb meegenomen :-).

Ik durf wel te beweren dat je nog veel meer kunt zaaien dan wat er vaak achterop een zakje zaden staat. Wacht dan vooral geen dag langer en zaai dit weekend nog (al zijn er natuurlijk ook soorten die je hele maand nog kunt zaaien hoor, dat staat dan bij een soort aangegeven) . De grond is nog warm van de laatste weken en de komende dagen blijft het ook nog boven de 25 graden; er zijn zaden die bij deze temperatuur soms al wel binnen een een paar dagen kiemen. Het mooie weer van deze zomer en de afgelopen weken heeft me wellicht ook wel overmoedig gemaakt want ik heb nog wat meer gezaaid dan ik altijd al wel doe :-).

Hieronder vind je een lijst van wat ik zaai of heb gezaaid en of het voor de kas of voor buiten is.

Er zijn nog wel 2 belangrijke dingen die ik wil noemen: als je nu nog soorten wilt zaaien/planten kun je het waarschijnlijk zien als de ultieme nateelt. Afhankelijk van wat er daarvoor in die vakken heeft gestaan zul je wellicht wat moeten bemesten. Bedenk of, en waarmee je dat wilt doen en bedenk ook dat je vooral niet teveel stikstofrijke voeding wilt geven want dan is er een kans dat er nitraatophoping in die groenten ontstaat (door de combinatie van stikstof en kortere en minder lichte dagen). Zelf kies ik in deze tijd meestal voor wat koemestkorrels en ik mulch in november/december met het stro dat uit verse mest haal (als de paarden op stal gaan krijgen we weer mest). Maar compost, plantenaftreksels of een kleine hoeveelheid samengestelde meststof met een niet te hoog stikstofpercentage (de N in NPK op de verpakking) is natuurlijk allemaal ook prima. Maar geef dus zeker niet zoveel als in de lente en zomer, reken op ongeveer een vierde van wat je voor de zomerteelt geeft.

En ten tweede: niet alleen temperatuur, vocht en voeding hebben invloed op de groei maar ook het licht. Alles wat nu nog kiemt kan nog even groeien voor de dagen serieus korter worden (en donkerder door regenachtig weer, etc.). Vaak zie ik dat december de maand is waarin de groei vrijwel stilstaat, om die reden zaai ik eigenlijk tussen de tweede helft van november en de eerste helft van januari weinig of niets. In de kas begin ik vaak rond half januari weer met zaaien en voorzaaien (nieuwe snijsla, uien en prei, tuinbonen, rijtje nieuwe rucola, kapucijners, etc.). Vanaf februari kun je in de kas aan de hernieuwde groei zien dat de dagen weer langer worden, buiten zie je dat vaak aan de nieuwe frisse groei van de knoflookplanten in de 2e helft van februari.

Hieronder vind je een lijst van wat ik zaai of heb gezaaid en of het voor de kas of voor buiten is.

Chinese kool: nou, dat begint goed, ik heb geen idee of dit een succes wordt. Het wordt in ieder geval een leuke ervaring om te zien of het lukt of juist niet. Ik heb zaden die eind dit jaar verlopen. En ik had netjes in juli gezaaid maar die jonge plantjes zijn door rupsen volledig opgevreten. Vandaar. Ik ga de zaailingen na het kiemen in de kas uitplanten, ze kunnen wel wat vorst verdragen maar zeker geen strenge vorst, ik hoop dat de beschutting van de kas ervoor zorgt dat ze de winter overleven (en een Chinese kool zonder gaten zou ook nieuw voor me zijn :-)).

Doperwten: je kunt doperwten in de kas als weeuwenteelt zaaien (waardoor je vroeger in het voorjaar erwtjes kunt oogsten), maar je kunt ze ook zaaien voor de oogst van de vrolijke en lekkere topjes met doperwtensmaak (en die kun je dus al in de herfst en winter oogsten). Ik heb er helaas niet altijd even goede ervaringen mee, vaak begeven de jonge planten het hier in de kas met natte kleigrond door meeldauw en/of andere schimmels, etc.. Ik heb ze nu dus maar niet gezaaid, in de beperkte ruimte van de kas kies ik zelf dan liever iets anders en ik zaai doperwten weer vanaf half januari in de kas voor. Maar het is dus wel een optie.

Kailaan: ik zaaide deze week een rijtje buiten in de volle grond en hoop daar in de late herfst nog wat van te kunnen oogsten. Het zijn kleine planten die al vlot een bloeistengel maken (en je eet vooral die jonge bloeiknoppen met wat steel en blad eraan). hetzelfde geldt trouwens voor hon tsai tai (lijkt wat op kailaan maar dan met donkerder blad en gele bloempjes).

Kervel: ik zaaide een paar jaar geleden voor het eerst in september ‘Brusselse winter’ kervel in de kas, en dat was een heerlijk succes; ik kon er tot in het voorjaar van oogsten. Het zou zelfs ook buiten nog moeten lukken; de zaden kiemen nu nog snel en je kunt er dan zeker nog wel een paar weken van oogsten. Ook leuk voor in een pot of grote kuip. Maar kies dus wel het juiste ras, ik denk dat het met zomerkervel minder goed gaat omdat die minder goed tegen kou kan.

Knoflook: hoort eigenlijk niet in dit rijtje thuis want het is een bekende buitenteelt waar je in principe altijd eind oktober/ begin november mee start. Maar je moet er wel rekening mee houden en een plaatsje reserveren tussen alle andere soorten die je nu al zaait, vandaar dat ik het hier toch nog even noem.

Knolvenkel: dat is ook een beetje lastig. Voor buiten zou ik ze zelf nu waarschijnlijk niet meer zaaien (tenzij je er natuurlijk vooral blad van wilt oogsten, en wie weet, je kunt altijd een gokje wagen met een restje zaden). Voor in de kas/platte bak/tunnel kun je nu zeker ook nog zaaien maar wacht niet te lang meer want het duurt ook nog wel ruim 2 weken voor de zaden kiemen. En uiteindelijk is de uitkomst afhankelijk van het weer: in een heel mooie nazomer en herfst kun je zeker in de winter nog wat (kleine) venkelknollen oogsten. In een natte winter is er wel wat gevaar voor schimmel. En de -20 graden van februari vorig jaar was funest voor de planten. Dat dacht ik al dus ik had ze allemaal voor de vorst geoogst maar er 2 laten staan om te zien wat de uitkomst zou zijn – die 2 planten lagen inderdaad na de strenge vorst als slappe vaatdoekjes op de grond.

Mosterd: je zaait mosterd vooral voor de oogst van de zaden, maar ook het blad is eetbaar (en pittig van smaak). Bloemen en zaden zullen de mosterdplanten nu niet meer maken maar voor de oogst van het blad kun je ze nu nog snel wel even zaaien, zowel buiten als in de kas. Het blad is een klein beetje behaard, ik vind het zelf niet lekker in salade van alleen maar mosterd (daar vind ik het ook te pittig voor), maar het is wel lekker om te mengen in een salade met andere blaadjes, en ´het behaarde´ verdwijnt in een stamppotje of ‘pesto-achtig smeersel’.

Mosterdblad: daar kan ik gelukkig kort over zijn, die kun je nu nog prima zaaien, zowel buiten als in de kas/tunnel/platte bak. En met al die leuke nieuwe rassen (met groene, geelgroene, donkerrode en paarse blaadjes in grove, fijne en gefranjerde vormen is ze niet alleen lekker pittig maar ook nog eens decoratief in de tuin, in de kas en in een salade. Voor de teelt in de kas zou ik zelfs misschien nog even 1 of 2 weekjes wachten want door de aanhoudende warmte is er zelfs een kans dat de planten in de herfst nog doorschieten. Aan de andere kant zijn de gele bloempjes zo vrolijk in een winterkas, dat is ook wat waard (en je kunt de bloempjes eten terwijl ook het blad nog eetbaar is).

Oerprei: het is een mooie tijd om nu de bolletjes van de oerpei uit te planten. Ik heb jaren oerprei gehad maar ze weggedaan toen we een stukje tuin weg deden en de tuin dus kleiner werd (lastige keuzes :-)). Nu we door de preimineervlieg steeds meer problemen krijgen met de gewone zomerteelt van uien, prei en sjalotten heb ik bedacht dat ik toch weer eens oerprei wil telen. Want ze zou veel minder gevoelig zijn voor preimineervlieg. Dus ik heb ze weer eens besteld (samen met de winteruien, ik verwacht ze binnen 2 weken en ga ze dan gelijk uitplanten).

Paksoi: ik zaaide 2 weken geleden en de zaailingen zijn nu al groot genoeg om te worden verspeend naar 9-centimeterpotjes waar ze in mogen blijven tot ze groot genoeg zijn en ik plaats in de kas heb om ze uit te planten. Voor buiten is het nu helaas net iets te laat, denk ik. Maar wie weet, op een beschutte plaats of in een pot, met nog wat laatste zaden, en een mooie herfst……. het is altijd een gokje waard. Hetzelfde geldt trouwens voor tatsoi, die met die lepelvormige bladeren in een rozet, die doet het hier in de winter in de kas vaak nog beter dan paksoi).

Peterselie en selderij: ik zeg eerlijk dat ik niet durf te zeggen of je die nu nog kunt zaaien voor de teelt in de kas. Ik zaaide de zaden zelf eind juli en de jonge plantjes staan hier in pot te wachten tot er plaats in de kas is. Komende week ga ik ze in de kas uitplanten, in de laatste 2 jaar dat ik dat deed kon ik er de hele winter en in het voorjaar van oogsten. De zaden kiemen nu vaak al binnen 2 weken. Misschien een gokje wagen? Dan hoor ik later graag of het een succes was of niet! Vaak blijven de planten die nu buiten staan trouwens ook leven en kan ik daar ook in de winter van oogsten hoor. Maar ik vind deze nieuwe planten handig omdat de peterselie en selderij het dit jaar buiten niet goed doen (te warm en vooral te droog) en in de kas blijven de blaadjes altijd net wat frisser en smakelijker.

Pluksla: mijn favoriete sla voor de herfst- en winterteelt. Ik zaaide vorige week een rijtje buiten en zie daar de eerste zaailingen al voorzichtig bovenkomen. Ik heb gisteren nog 2 rijtjes buiten gezaaid en ik wil zeker ook in de kas nog 2 rijtjes zaaien. Je oogst de blaadjes en de plantjes blijven telkens nieuwe maken. En ze kan heel goed tegen kou, ze overleefde hier al vaker een november en decembermaand buiten, en in de kas overleeft ze eigenlijk altijd wel de hele winter, ook als het streng viest. Zowel de Australische Gele als Amerikaanse Roodrand zijn geschikte rassen.

Raapjes: ik zaaide deze week Goldana-herfstraapjes voor buiten en in de kas. Ze kunnen goed tegen kou en de warmgele kleine ronde balletjes hebben een lekker frisse maar ook zachtzoete smaak.

Raapstelen: daar kan ik gelukkig kort over zijn, die kun je nu nog prima zaaien, zowel buiten als in de kas/tunnel/platte bak.

Radicchio/cichorei: deze planten kunnen wel wat vorst verdragen maar niet heel veel en ook in combinatie met regen gaat het niet altijd even goed (vooral omdat ze tijd nodig hebben om een mooi kropje te maken). Ik zaaide ze 2 weken geleden en de zaailingen zijn gekiemd. Ik ga er waarschijnlijk wat buiten uitplanten maar wil er dit jaar ook eens een aantal in de kas zetten om te kijken of ze het wat beter doen als ze geen regen en storm krijgen.

Radijs: daar kan ik gelukkig weer kort over zijn, die kun je nog prima zaaien, zowel in de kas als buiten. Kies wel het juiste ras want er zijn rassen die het beter in de kas doen (met minder blad en goede radijsjes) en rassen voor buiten (die maken wat meer blad voor ze een radijsje maken). Het blad is trouwens ook eetbaar.

Rode biet: dat is altijd een beetje lastig. Voor buiten zou ik ze zelf nu niet meer zaaien (tenzij je er natuurlijk geen bietjes maar blad van wilt oogsten want dan kan het nog prima). Voor in de kas/platte/tunnel kun je nu zeker ook nog zaaien maar wacht niet te lang meer. En uiteindelijk is de uitkomst heel erg afhankelijk van het weer: in een heel mooie nazomer en herfst is het mogelijk dat je in de winter bietjes kunt oogsten maar in een koude herfst staan de planten stil en gaan ze pas in februari/maart weer groeien en kun je dus pas in maart/april bietjes oogsten. Het blad kun je altijd oogsten maar als je bieten wilt, oogst je liever geen of zo min mogelijk blad (want dat is nodig voor de opname van voedingsstoffen en dus de groei van het bietje).

Rucola: daar kan ik gelukkig kort over zijn, die kun je nu nog prima zaaien, zowel buiten als in de kas/tunnel/platte bak.

Sla: ik zaaide 2 weken geleden sla en gisteren nog een keer. Ik plant de zaailingen buiten en in de kas en ik zie wel welke rassen ik het langst kan oogsten. Er zijn rassen die het eerder begeven dan andere maar vaak kan ik er buiten nog wel tot in december van oogsten, in de kas vaak nog langer. Er zijn rassen die bewezen beter tegen kou kunnen dan andere (altijd makkelijk te herkennen aan namen als Arctic King, Hivert de Tremont, Winter Density, etc.).

Snijbiet: ik zaaide ze 2 weken geleden kan ze nu uitplanten. Dat kan ook buiten maar wacht dan niet meer en zaai ze dit weekend nog. Ik ga mijn zaailingen in de kas uitplanten, dan kunnen ze nog wat langer en beter groeien en kan ik er in de winter van kan oogsten (en de planten gaan vanaf februari weer harder groeien zodat ik er ook tot april nog van kan oogsten).

Snijsla: het meest bekende ras is ‘Witte Dunsel’ (afgrijselijke naam voor een heerlijke snijslasoort die je in rijtjes zaait en waar je een paar keer heerlijke malse en zachte blaadjes van kunt knippen. Je kunt ze buiten en/of in de kas zaaien en die nog deze herfst oogsten. Maar ze kan ook heel goed tegen kou en de blaadjes in de winter oogsten. Ik zaai vaak in januari in de kas ook nog een paar rijtjes, die kan ik dan in maart oogsten.

Spinazie: ik zaaide op 31 augustus een paar rijtjes, buiten. Het is een beetje lastig om te bedenken of je beter scherpzaad of rondzaad kunt gebruiken, want we zitten op de scheiding van zomer naar herfst. Kijk vooral even op het zakje zaden en kies een ras dat je in september nog buiten kunt zaaien. De oogst valt (hopelijk) in november.

Stengelui: ik heb het eens eind september in de kas gezaaid maar dat was geen succes: de grond was blijkbaar al een stuk koeler, de zaden kiemden traag en de zaailingen groeiden niet of nauwelijks tot maart (toen groeiden de plantjes wel maar dan had ik ze net zo goed in februari kunnen zaaien). Dit keer ben ik eerder begonnen (31 augustus gezaaid) en heb ze nu ook in een tray voorgezaaid. Ik hoop dat de zaden nu sneller kiemen en door de potgrond en tray een betere start hebben en ik de zaailingen eind september met een kleine voorsprong in de kas kan uitplanten. Je schijnt ze nu ook buiten te kunnen zaaien voor een net wat vroegere oogst in de late lente dan wanneer je ze in februari zou zaaien.

Tuinbonen: je kunt in de maand september (buiten) tuinbonen zaaien en planten zodat de kleine plantjes de winter overleven, vanaf februari weer aan de groei komen en de planten wat eerder bloeien en oogst geven (het scheelt een paar weken met tuinbonen die je in februari zaait). Kies uiteraard wel een ras dat goede bestand is tegen vorst. Onze tuinbuurvrouw teelde ze vroeger altijd in de kas, de planten begonnen dan vaak in januari al weer te groeien en gaven een nog wat vroegere oogst (vaak nog net voor de tomaten in de kas moeten worden uitgeplant).

Veldsla: geen probleem, die kun je nu nog prima zaaien, zowel buiten als in de kas/tunnel/platte bak.

Weeuwenteelt kolen: bij deze teelt zaai je nu, overwinter je planten in potten of in de volle grond in de kas (of tunnel, platte bak). De planten die je in pot hebt overwinter kun je vanaf eind februari weer buiten uitplanten, hier plant ik ze in de volle grond van de kas en laat ze staan tot de oogst. Ik zaai er nu weeuwenteelt bloemkool en winterbloemkool voor. De zaailingen pot ik over 2 weken op en ik plant ze in de kas uit wanneer ze groot genoeg zijn er er plaats is. De oogst valt, maar dat is mede afhankelijk van het ras en het weer in de winter, kas- en buitenteelt, tussen eind maart en half mei. Hetzelfde doe ik met spitskool en savooikool en ook wel met boerenkool en palmkool (die in de herfst vaak te klein blijven om van te oogsten maar een groeispurt krijgen als de temperatuur en hoeveelheid licht in februari in de kas stijgt). Kies er wel de juiste rassen, zomerbloemkool is bijvoorbeeld helaas niet geschikt voor de winterteelt en dat geldt ook voor vroege spitskool, etc., je hebt er echte ‘overwinteringsrassen’ voor nodig, en dat staat altijd op een zakje zaden vermeld. Ik schreef trouwens eens een uitgebreid blog over dit onderwerp: Weeuwenteelt

Waterkers: ik zaaide het vorig jaar in oktober in de kas maar de zaden kiemden niet meer. Maar na de winter in maart kiemden de zaden alsnog :-). Waterkers blijkt als plantje best veel kou te kunnen verdragen maar blijkt wel voldoende bodemwarmte nodig te hebben om te kiemen. Als je ze wilt zaaien, doe dat dan nu dus nog snel, nu het nog warm is. En als je de mogelijkheid hebt zaai ze dan buiten en onder glas/plastic, ik hoop dit jaar zelf ook te ervaren hoeveel beter (of niet) en hoe lang ik er onder glas van kan oogsten in vergelijking met buiten.

Winterandijvie: ik zaaide deze anderhalve week geleden voor de buitenteelt (gisteren kon ik de zaailingen al uitplanten) en gisteren zaaide ik ze voor de teelt in de kas (maar je kunt ze nu zeker ook nog voor de buitenteelt zaaien hoor). Winterandijvie is beter bestand tegen kou, schimmel, ‘rand’, etc. dan zomerandijvie dus kies er vooral het juiste ras voor.

Winterpostelein: ook daar kan ik kort over zijn, die kun je nu nog prima zaaien, zowel buiten als in de kas/tunnel/platte bak.

Winterrammenas: kun je tot half/eind augustus buiten zaaien. Met deze temperaturen durf ik dat nu ook nog wel (ik heb woensdag buiten 2 rijtjes gezaaid), maar wacht dus niet meer. Ik ga volgende week ook in de kas nog een rijtje zaaien, wacht daarvoor niet te lang want te laat gezaaid geven ze nog wel blad maar vormen geen of maar een klein knolletje.

Winteruien: jawel, ik heb ze dit jaar weer eens besteld (de rassen Shakespeare, Red Arrow en Snowball). Ik verwacht mijn bestelling binnen ongeveer 2 weken en dan ga ik de winterplantuitjes in de kas uitplanten. Je kunt ze trouwens ook prima buiten uitplanten. De oogst valt wat vroeger dan wanneer je in maart plantuitjes poot. Ik teel ze vooral nu en in de kas omdat de kans op ernstige aantasting door de preimineervlieg dan kleiner is. In de buitenteelt hoef je de uienplantjes niet tegen vorst te beschermen maar helaas wel tegen de preimineervlieg want die vliegt ook gewoon in de late herfst. Er zijn trouwens ook sjalotten die je deze maand (of in oktober) al kunt poten.

Worteltjes: dat is net als bij bietjes een beetje lastig. Buiten zou ik ze zelf nu niet meer zaaien, in de kas/platte bak/tunnel kan het zeker nog wel maar wacht niet te lang meer. En uiteindelijk is de uitkomst afhankelijk van het weer: de kans is groot dat je pas in maart/april worteltjes kunt oogsten. Maar dat is ook fijn, heel vroege verse worteltjes uit eigen kas. Ik gebruik er altijd Parijse worteltjes voor, omdat die ronde worteltjes in onze kleigrond wat makkelijker groeien en sneller oogstbaar zijn dan langwerpige worteltjes.

Zuring: is eigenlijk een vaste plant. Ik zaaide haar 2 jaar geleden eens rond begin september en plantte de zaailingen in de kas uit. Het werden kleine planten waar ik in de winter blaadjes van kon oogsten, vanaf februari groeiden de planten stevig en in kon er het hele voorjaar van oogsten tot de planten de kas uit moesten voor de tomaten, paprika’s, etc..

Bloemen: als we in de herfst nog van bloemen kunnen genieten ben ik daar altijd erg blij mee. Het lukt niet elk jaar even goed hoor, de groei wel maar de bloei hangt af van het weer, de hoeveelheid licht, maar ook ziekten en plagen zoals luis, meeldauw, botrytis, etc.. Maar ik heb in ieder geval deze week niet-rankende Tropaeolum (Oost-Indische kers) gezaaid, voor in de kas, en ik ga dit weekend wat Calendula (goudsbloemen) zaaien voor in de kas en buiten, misschien ook nog wat Borago (komkommerkruid). Alle drie trouwens eetbare bloemen, bedenk ik me nu :-).

Nou, dat is toch best een aardig lijstje met mogelijkheden (en een inkijkje in alle overwegingen van slechts 1 pagina van de zaaiagenda, ik krijg weer hoofdpijn als ik aan al die puzzels voor alle 12 maanden terugdenk, zeker als ik bedenk dat begin mei meer dan 150 soorten telt, daar is begin september kinderspel bij :-)). Ik ben vast nog wat vergeten hoor, en ik leer ieder jaar weer van nieuwe ‘gokjes’. Tips en aanvullingen zijn altijd van harte welkom!

Mocht je nog zoveel mogelijk willen zaaien voor de lol en het lekker, dan wens ik je heel veel plezier met een altijd weer leerzame ervaring en een lekkere oogst! Mocht je vooral veel willen zaaien omdat je hoopt dat je zoveel mogelijk uit de tuin kunt eten om kosten te besparen, dan wijs ik je ook nog graag op de pagina met inmaakrecepten: in de winter zijn er nu eenmaal geen courgettes, tomaten, komkommers, etc.. Tussen de inmaakrecepten vind je recepten voor zoetzuur van komkommers, chutney van de allerlaatste onrijpe groene tomaten, zelf bouillonpasta maken van de laatste restjes groenten in de herfst, sambal van zelf geoogste pepertjes, jam, moes, compote en nog veel meer met appels en/of peren, natuurlijk de zelfgemaakte tomatensaus, etc.. Alles wat je nu nog kunt inmaken bespaart ruimte voor andere soorten in de vriezer.

En tot slot wijs ik je ook nog graag op dit blog dat eerder schreef: De herfst-saladebak (waarbij je de zaden van een aantal soorten uit bovenstaande rij mengt en bijvoorbeeld in een pot, verhoogde bak of kuip zaait zodat je de komende herfst en misschien wel winter verse blaadjes voor een salade kunt oogsten. Ook leuk en lekker in een kleine tuin of op een balkon.

En ik schreef al wel eerder over de kas in de winter en zal ook een nieuwe categorie maken voor de wintertuin. Ik zal daar de blogs in de komende winter in plaatsen die over dit onderwerp gaan. De blogs die ik al over de categorie De Winterkas schreef kun je daar vinden.

En nu maar hopen op nog een paar weken groeizaam weer 🙂