Kruisen

In deze donkere dagen voor kerst is het leuk om eens wat uit te pluizen, en te schrijven over een vraag die me eerder dit jaar werd gesteld. Ik ben maar een hobbyist en weet ook niet overal antwoord op, en in de zomermaanden heb ik vaak geen tijd om iets uit te zoeken. Nu wel (nou ja, tussen boodschappen, kerstboom optuigen, opruimen op de volkstuin en de website bijwerken door).

Een vraag die elk jaar wel een paar keer wordt gesteld gaat over het kruisen van vruchtgewassen zoals komkommers, courgettes, pompoenen, meloenen, etc.. In alles wat ik over dit onderwerp kan vinden, in de Nederlandse en Engelse taal, kan ik nergens vinden dat het kruisen in het jaar van telen  mogelijk is. Alsof er niet eens twijfel over kan bestaan. Een kruising zorgt altijd pas in de volgende generatie voor afwijkingen.

Toch denken veel mensen dat het wel kan, omdat ze zelf ervaren dat er soms courgetteplanten zijn die bittere courgettes geven, of een pompoenplant met vruchten in een afwijkende vorm, smaak of kleur. Om die reden heb ik zelf ook nog wel getwijfeld. En ik weet het ook nu nog niet voor 100% zeker, omdat er altijd weer nieuwe verhalen komen van mensen die ervan overtuigd zijn dat hun courgette anders is doordat ze naast een pompoen groeit en is gekruist. Ik hoop daarom dat een bioloog of veredelaar dit nog eens leest en het definitieve uitsluitsel kan geven.

Ik heb wel bedacht waarom we zouden kunnen denken dat courgettes, pompoenen, etc. in dezelfde generatie al kruisingen kunnen geven. Ik denk dat het komt omdat we planten met onszelf vergelijken, ik doe dat zelf in ieder geval regelmatig. Ik denk aan het feit dat ik mijn adem inhoud als ik tomaten stek, want elke seconde dat een afgesneden stek geen vocht krijgt is de kans op succes kleiner. Soms praat ik ook wel tegen planten, niet heel vaak, maar ik zeg wel eens sorry als ik een grote tak van een appelboom weg moet snoeien. En ik verbaas me nog elk  jaar over het wonder van het zaaien en kiemen, alsof er baby’s worden geboren.

De verwarring rond het kruisen ligt, denk ik, bij de vruchten. Als mens zou ik kunnen denken dat de pompoenen de kinderen van de pompoenplant zijn. Maar dat is niet zo. De planten die het jaar erop uit de zaden van pompoenen komen zijn de kinderen. De pompoenen zelf zijn een verlengstuk van de pompoenplant zelf. Misschien niet een heel frisse vergelijking maar als we perse de mens met de plant willen vergelijken zou je kunnen bedenken dat de vrucht = de pompoen (of courgette, meloen, etc.) een soort van baarmoeder is 🙂 .

Maar zonder grap; als een mens een kind krijgt zal dat kindje zowel eigenschappen van vader en moeder bevatten (en van de generaties daarvoor), zowel in huidskleur, oogkleur, erfelijke aandoeningen, karaktereigenschappen, etc.. Maar de baarmoeder is van de vrouw en die verandert niet kleur, vorm of wat dan ook.

Ik weet ook wel dat je het niet kunt vergelijken, maar toch. Een courgetteplant maakt courgettes. En als er een hommel = bestuiver komt die ook een bloem van een ander courgetteras heeft bezocht, dan is de kans op kruisen heel groot. Maar het is het kind (het jaar erop, dat wat uit de zaden komt) dat is gekruist, niet de courgette/vrucht zelf want dat is slechts een omhulsel waar de zaden (baby´s) in groeien.

Sterker nog, je ziet bij bijvoorbeeld courgettes en pompoenen de aanstaande vrucht al onder de bloem zitten. Die verandert niet alsnog van kleur, niet van vorm en dus ook niet van smaak, ongeacht welke plant/bloem de bij of hommel daarvoor heeft bezocht. Die eigenschappen liggen al vast. En dat geldt voor soortechte rassen maar ook voor gekruiste rassen:

 

Op de foto hierboven zie je 3 pompoenen onder elkaar (en rechts een Tromba d’Albenga). Bij de 3 pompoenen zie je dat de bovenste en onderste in vorm en kleur al zijn gevormd (al zal de kleur uiteraard in de loop van het groeien en rijpen van nature nog veranderen), terwijl de bloem amper is uitgebloeid. Maar die middelste, daar is wat mee; wat minder gelijkmatig van vorm, met wat vreemde groene strepen. Dat komt niet omdat ze is bevrucht door een bij of hommel die bij een andere pompoen is geweest want de bloem is pas net aan het verwelken en de week ervoor (zelfs toen de bloem nog in knop was) zag de pompoen-in-wording er ook al zo uit. De eigenschappen lagen al vast in de zaden waaruit deze planten zijn gekweekt. Ze is dus een gekruiste pompoen, maar dat is niet nu gebeurd maar in de vorige generatie. Vorig jaar is ze gekruist, daar zag je toen niks van maar de zaden van die pompoen hebben voor een plant met deze ‘afwijking’ gezorgd.

Ik maakte nog een foto:

 

De 2 pompoenen die als baby geel waren groeiden en zijn bij het rijpen mooi oranje geworden. De pompoen linksvoor is de pompoen die als baby van die groene strepen had. Ze is nu wat lichter van kleur dan de andere 2 pompoenen. En ze heeft een vaag blauwgroen randje rond de steel en ook nog wat groens en streperigs op de schil (al is dat niet heel goed te zien). Het is niet heel opvallend maar wel net afwijkend. Ik weet trouwens niet welke pompoenen van welke planten kwamen (omdat er dit jaar heel veel pompoenplanten naast en door elkaar groeiden).

Ik heb zelf geen zaden geoogst, dit zijn dus pompoenen die van planten uit gekochte zaden komen, maar ook daar kan sporadisch dus nog wel eens een gekruiste pompoenplant tussen zitten. Er was trouwens ook verschil in smaak; het vruchtvlees van de net iets afwijkende pompoen was net zo oranje als dat van de andere 2 pompoenen maar ze was iets minder zoet en de structuur was korrelig (terwijl die van de andere pompoenen gewoon glad en zacht was). Soms kunnen pompoenen (of komkommers of courgettes) zelfs heel bitter smaken, en ze zijn dan vaak ook nog eens licht giftig, zie daarover meer op de teeltpagina’s.

Nog een gedachte:

Jaren geleden ging het minder goed met de volkstuinen (in het algemeen en met die waar wij tuinier(d)en in het bijzonder). Er waren toen zoveel niet verhuurde tuinen dat tuinleden stukjes grond buiten hun tuin om mochten gebruiken, in ruil voor onderhoud, tot de tuinen weer werden verhuurd. Om die reden hebben we een paar jaar lang elke zomer een veldje van ongeveer 60 tot 75 vierkante meter vol courgettes en pompoenen geteeld. Voor het leuk en lekker, omdat het de grond bedekte, onkruid tegenhield, etc., we gaven de courgettes en pompoenen die we zelf niet wilden weg, aan familie, vrienden en tuinleden.

 

Met meer dan 40 tot 50 pompoen- en courgetteplanten, in zoveel mogelijk verschillende rassen, in een open veld waar veel insecten vliegen, moeten die soorten en rassen zeker zijn gekruist. Er wordt dus wel gedacht dat kruisingen soms direct in deze generatie al te zien zijn. Ik kan alleen maar zeggen dat ik nog nooit een langwerpige courgette heb gevonden in een plant die ronde courgettes geeft:

 

En ik heb ook nog nooit een knalgele tomaat in een tros met felrode tomaten gevonden. Ik heb nog nooit een groenvlezige meloen in een plant met oranjevlezige meloenen gevonden. etc.. Bij een kruising bleken altijd meerdere vruchten in een plant min of meer afwijkend te zijn. En die planten kwamen dus altijd uit de zaden van een gekruiste plant, in de generatie ervoor was er iets fout gegaan, de verandering in eigenschappen werden toen vastgelegd en niet nu.

Ik hoop dat ik in dit blog een klein beetje uit heb kunnen leggen waarom we soms denken dat vruchtgewassen zijn gekruist. Nogmaals, ik ben een hobbyist en geen professional. Maar alles wat ik kan vinden wijst in die richting. Ik vond bijvoorbeeld ook deze informatie op de website van de Iowa State University:

“When crosses occur between members of the same species, we do not see the effect of the cross the first year. However, if the seeds are saved and planted, the plants will produce fruit that will be different from either of the parents. Once in a while, gardeners will allow a chance seedling to grow in their garden. The fruit that sets on may appear quite unusual. Occasionally one can guess what the parents were by looking at the fruit and/or remembering what was planted in that area of the garden the previous year. For example, a pumpkin-shaped fruit with greenish bumps on it may suggest a parentage of pumpkin and green-warted gourd. As you can see, gardeners with a small plot need not worry about cross pollination when planting cucurbits in their garden. Poorly flavored melons or cucumbers are usually due to unfavorable soil or weather conditions, not the result of cross-pollination”.

Voor wie het in het Engels lastig vindt, vrij vertaald:

“Wanneer kruisingen plaatsvinden tussen leden van dezelfde soort, zien we het effect van die kruising het eerste jaar niet. Als de zaden echter worden geoogst, bewaard en gezaaid, zullen die planten vruchten produceren die anders zullen zijn dan één van de ouders. Eens in de zoveel tijd kunnen er zaden kiemen in de tuin van een hobbytuinder. De plant die opkomt kan vruchten geven die vrij ongebruikelijk lijken. Af en toe kan men raden wat de ouders waren door naar de vrucht te kijken en/of te herinneren wat het jaar daarvoor in dat deel van de tuin was geplant. Een pompoenvormige vrucht met groenachtige bultjes kan bijvoorbeeld wijzen op een afstamming van een groen-wrattige pompoen. Zoals u ziet, hobbytuinders hoeven zich geen zorgen te maken over kruisbestuiving bij het planten van pompoenachtigen in hun tuin. Smaakloze meloenen en bittere komkommers zijn (tenzij in de vorige generatie gekruist) meestal te wijten aan ongunstige bodem- of weersomstandigheden, niet het resultaat van kruisbestuiving in het huidige jaar”.

En op de website van University of Illinois vond ik dit korte maar heldere antwoord op de vraag:

“Can squash varieties cross-pollinate with one another or with pumpkins in the garden? Yes. Any variety of squash or pumpkin in the same species can cross-pollinate. Cross-pollination does not affect the current crop, but the seed does not come true the following year”.

En ook hier weer even de (vrije) vertaling:

“Kunnen pompoenrassen onderling of met pompoenen in de tuin kruisbestuiven?
Ja. Elke soort pompoen of courgette van dezelfde soort kan kruisbestuiven. Kruisbestuiving heeft geen invloed op het huidige gewas, maar het zaad komt het volgende jaar niet soortecht terug”.

Uiteraard zijn andere meningen, ervaringen en reacties altijd van harte welkom!

En dan nog even: ik hoop niet dat dit je beeld verandert en je voortaan bij elke pompoen- of courgetteplant met vruchten een visioen krijgt van een plant met meerdere baarmoeders. Maar eigenlijk is dat dus wel zo 🙂

Tot slot dan nog een paar foto’s. We zijn deze week nauwelijks naar de tuin geweest, alleen maar om even snel wat te oogsten voor het avondeten. We hopen er zaterdag en volgende week eens flink te kunnen gaan opruimen. Maar deze eenjarige bloem laten we nog even staan. Het is me al wel vaker opgevallen dat Matthiola (Nederlandse naam: Violier) heel lang kan bloeien, zeker als ze in een verhoogde bak of in een pot staat. Deze spant dit jaar de kroon (het was een mengsel met de naam Hot Cakes Mix), de foto maakte ik afgelopen week:

 

Voor alle duidelijkheid, zo zag dezelfde plant er op 12 juli  uit:

 

En terwijl ik dit schrijf bedenk ik dat ik vorig jaar ook al een keer zoiets liet zien (ja, ik vrees dat ik af en toe in herhaling val). Even opgezocht en ik maakte op 9 januari 2018 deze foto, van Matthiola incana Appleblossom, midden in de winter!

 

Oftewel: Matthiola’s kunnen heel lang bloeien en kunnen heel goed tegen kou. En dus wordt de eerste eenjarige in mijn planning voor 2020 een Matthiola!